Somatische screening bij langdurige verslavingsproblematiek

In een nieuwe studie is de Utrechtse Somatische Screening (USS) toegepast bij 136 patiënten met langdurige verslavingsproblematiek. De studie, waarvan de resultaten zijn gepubliceerd in Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, biedt een diepgaand inzicht in de lichamelijke gezondheid van deze kwetsbare groep. Het is de eerste keer dat dit in deze omvang en volledigheid is gedaan, wat professionals in de ggz in staat stelt om beter in te spelen op de zorgbehoeften van deze patiënten.

In de afgelopen jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor de fysieke gezondheid van mensen met een verslavingsstoornis. Dit is van cruciaal belang, aangezien verslaving niet alleen een psychische aandoening is, maar ook aanzienlijke fysieke gevolgen kan hebben. Een recente studie, uitgevoerd door Middeldorp et al. (2024), richt zich op de rol van verpleegkundig geleide somatische screening bij patiënten met een verslavingsstoornis.

De Utrechtse Somatische Screening (USS)

De Utrechtse Somatische Screening (USS) is een instrument dat is ontwikkeld voor de fysieke screening van patiënten met stoornissen in het gebruik van middelen (SUDs). Het hoofddoel van de USS is om fysieke gezondheidsproblemen bij deze patiënten zo vroeg mogelijk te detecteren. De USS onderscheidt zich van andere screeningsinstrumenten door zijn focus op risicofactoren die verband houden met middelengebruik, in combinatie met een uitgebreide leefstijlbeoordeling, aandacht voor medicatietrouw en de beoordeling van de zelfmanagementvaardigheden van patiënten met betrekking tot hun somatische gezondheid.

De screening begint met een zelfrapportagevragenlijst van 32 mogelijke somatische symptomen of klachten die de afgelopen 30 dagen zijn ervaren. Voor elk symptoom of klacht kan de patiënt de frequentie aangeven op een driepunts Likert-schaal (nooit, soms of vaak). Vervolgens worden er verschillende onderdelen voltooid, waaronder het gebruik van gezondheidszorgfaciliteiten, somatische ziekten en familiale ziektelast, leefstijlgeschiedenis, en een lichamelijk onderzoek met metingen zoals ogen, oren, gewicht, bloeddruk, pols, body mass index (BMI), abdominale omtrek en inspectie van handen en voeten.

De USS is ontwikkeld door verpleegkundig specialisten die werken met patiënten met ernstige mentale aandoeningen en is gevalideerd als een bruikbaar en effectief instrument voor het beheer van somatische klachten en ziekten. Het gebruik van de USS leidt tot meer passende doorverwijzingen naar gezondheidszorgdiensten en bevordert multidisciplinaire samenwerking. In Nederland wordt de USS aanbevolen als best practice in verschillende richtlijnen en zorgstandaarden.

Belangrijkste Resultaten uit de Studie

1. Hoge Bloeddruk en Abdominale Omvang: Een derde van de patiënten loopt risico op een hoge systolische bloeddruk (mmHg > 140), wat twee keer zo hoog is als in de algemene Nederlandse bevolking1. De metingen van de abdominale omtrek zijn ook significant hoger, wat wijst op een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.
2. Ondergewicht: Patiënten met verslavingsstoornissen hebben vier keer meer kans om ondergewicht of ernstig ondergewicht te hebben in vergelijking met de algemene bevolking.
3. Roken en Gezondheidsproblemen: 88% van de patiënten rookt tabak, wat aanzienlijk hoger is dan in de algemene Nederlandse bevolking. De meest voorkomende ziekten onder de patiënten zijn hart- en vaatziekten (25%) en COPD (20%).
4. Gezondheidszorgtoegang: Driekwart van de patiënten heeft somatische problemen en heeft ondersteuning nodig van een specialist, huisarts of andere gezondheidsprofessional. Veel patiënten hebben kunstgebitten, wat zeven keer vaker voorkomt dan in de algemene Nederlandse bevolking.
5. Leefstijlinterventies: De studie benadrukt het belang van leefstijlinterventies, zoals lichaamsbeweging, dieet, slaap en het verminderen van middelengebruik, om zowel fysieke als mentale gezondheidssymptomen te verbeteren. Er zijn voorbeelden van effectieve interventies zoals hardlooptherapie en wandelgroepen.
6. Gezondheidsvaardigheden: Een belangrijk deel van de patiënten heeft lage gezondheidsvaardigheden, wat hun gezondheid negatief kan beïnvloeden. Verbeterde gezondheidsvaardigheden kunnen een significante impact hebben op de individuele gezondheidsuitkomsten.
7. Orale Gezondheid: De orale gezondheid van patiënten met verslavingsstoornissen kan aanzienlijk worden verbeterd met adequate zorg, aangezien slechte voeding en ernstige infecties veelvoorkomende problemen zijn.

Implicaties voor de Praktijk

De bevindingen van deze studie hebben belangrijke implicaties voor de praktijk van de verslavingszorg. Het benadrukt de noodzaak van een geïntegreerde benadering waarbij zowel de psychische als de fysieke gezondheid van de patiënt centraal staan. Verpleegkundigen spelen hierbij een cruciale rol, niet alleen in de screening, maar ook in de opvolging en het coördineren van zorg.

Beperkingen van de studie

De studie heeft enkele beperkingen:

1. Kleine steekproefgrootte: Ondanks de inspanningen om zoveel mogelijk patiënten te includeren, blijft de steekproefgrootte relatief klein. Dit beperkt de externe validiteit van de bevindingen.
2. Ondervertegenwoordiging van bepaalde instellingen: De studie ondervertegenwoordigt patiënten uit zowel de FACT als de HAT-setting, wat de externe validiteit verder beperkt.
3. Organisatie van verslavingszorg: De organisatie van verslavingszorgdiensten in Nederland kan aanzienlijk verschillen van die in andere landen, wat de generaliseerbaarheid van de bevindingen kan beïnvloeden.
4. Administratieve problemen: Slechte administratie van de Utrechtse Somatische Screening (USS) verhinderde de opname van gegevens van 30 patiënten in de analyse.

Conclusie

De studie van Middeldorp et al. onderstreept het belang van somatische screening in de verslavingszorg. Door de fysieke gezondheid van patiënten met een verslavingsstoornis te monitoren en te verbeteren, kunnen we bijdragen aan hun algehele herstel en welzijn. Het is van essentieel belang dat zorginstellingen deze geïntegreerde benadering omarmen en verpleegkundigen de middelen en training bieden die nodig zijn om deze cruciale rol effectief te vervullen.

Referentie

Middeldorp, J. F. M., Krijnen-de Bruin, E., Buwalda, V. J. A., Goudriaan, A. E., & van Meijel, B. (2024). Nurse-led physical screening of patients with substance use disorders: A cross-sectional study. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing. https://doi.org/10.1111/jpm.13124