De bipolaire stoornis is een complexe psychiatrische aandoening die wordt gekenmerkt door extreme stemmingswisselingen. Patiënten ervaren periodes van intense manie, waarin ze overmatig energiek en opgewonden zijn, gevolgd door episodes van diepe depressie, waarin ze zich hopeloos en uitgeput voelen. Deze cyclische aard van de stoornis kan het dagelijks functioneren ernstig verstoren en de kwaliteit van leven aanzienlijk beïnvloeden. Een van de belangrijkste pijlers van de behandeling zijn psychofarmaca die specifiek zijn ontwikkeld om de stemming te stabiliseren en de frequentie en intensiteit van manische en depressieve episodes te verminderen.
Multidisciplinaire richtlijn bipolaire stoornissen
De multidisciplinaire richtlijn is ontwikkeld voor de screening, diagnostiek en behandeling van bipolaire stoornissen bij zowel kinderen, adolescenten, volwassenen als ouderen. De richtlijn is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en biedt aanbevelingen en handelingsinstructies voor professionals betrokken bij de zorg voor patiënten met een bipolaire stoornis. De richtlijn heeft als doel de kwaliteit van zorg te verbeteren en kan ook richting geven aan de onderzoeksagenda voor bipolaire stoornissen.
Wat zijn de kenmerken en classificatiecriteria van bipolaire stoornissen?
Bipolaire stoornissen zijn recidiverende stemmingsstoornissen die zich meestal in de vroege volwassenheid manifesteren. Ze worden gekenmerkt door afwisselende episoden van depressie, manie, hypomanie en gemengde stemmingen, met periodes van symptoomvrij zijn. De diagnose van een bipolaire stoornis wordt gesteld op basis van het hebben doorgemaakt van minstens één manische of hypomanische episode, samen met vaak meerdere depressieve episoden.
De classificatie van bipolaire stoornissen volgt de DSM-classificatie, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen bipolaire I-stoornis (manie met of zonder depressie), bipolaire II-stoornis (hypomanie met depressie, maar nooit manie), cyclothyme stoornis (wisselende milde depressieve en hypomanische symptomen zonder volledige stemmingsepisoden), stemmingsepisoden door lichamelijke ziekte of het gebruik van medicatie, en andere gespecificeerde en ongespecificeerde bipolaire stoornissen. Het onderscheid tussen bipolaire stoornissen en andere psychiatrische aandoeningen, zoals unipolaire depressie en schizofrene psychosen, kan soms lastig zijn en vereist een zorgvuldige diagnostiek.
Wat is het beloop van bipolaire stoornissen?
Het beloop van bipolaire stoornissen kan sterk variëren tussen individuen. Meestal begint de stoornis met een of meer depressieve episoden. Ongeveer 10% van de patiënten met de diagnose ‘unipolaire depressie’ zal na verloop van tijd een eerste manie of hypomanie ervaren, waardoor de diagnose verandert in ‘bipolaire stoornis’. Sommige patiënten hebben slechts enkele episoden van manieën en depressies gedurende hun leven, terwijl anderen frequente recidieven ervaren, soms zelfs meerdere episoden per jaar of een bijna continue reeks van stemmingsepisoden (rapid cycling).
Bij de meeste patiënten overheersen de depressieve episoden in termen van frequentie en duur. Onbehandelde manische episoden duren gemiddeld ongeveer twee maanden, depressieve episoden twee tot vijf maanden en gemengde episoden vijf tot twaalf maanden. Het beloop kan echter variëren, met episoden die variëren van enkele uren tot enkele jaren.
Na een episode herstellen sommige patiënten niet volledig en kunnen ze last blijven houden van depressieve restverschijnselen, comorbide psychiatrische aandoeningen en bijwerkingen van medicatie. Vrouwen met een bipolaire stoornis zijn bijzonder kwetsbaar voor een recidief in de postpartumperiode. Cognitieve stoornissen, zoals problemen met geheugen en planning, kunnen ook aanwezig blijven tussen de episoden. Het suïciderisico bij patiënten met een bipolaire stoornis wordt geschat op 5%, en suïcide komt vaker voor tijdens een depressieve of gemengde episode dan tijdens een manische episode. Het risico op suïcide is verhoogd in de vroege stadia van de stoornis en kort na ontslag uit het ziekenhuis.
Welke psychofarmaca kunnen worden toegepast in de behandeling van de verschillende bipolaire stoornissen?
Psychofarmaca spelen een cruciale rol bij de behandeling van bipolaire stoornissen. Deze medicijnen zijn ontworpen om de stemming te stabiliseren, manische en depressieve episodes te verminderen en de kwaliteit van leven van patiënten te verbeteren. Laten we de verschillende klassen van psychofarmaca verkennen, hun werkingsmechanismen en de specifieke effecten die ze kunnen hebben op de symptomen van bipolaire stoornissen.
Stemming stabilisatoren
Stemming stabilisatoren, zoals lithium, valproïnezuur en lamotrigine, zijn de hoeksteen van de behandeling van bipolaire stoornissen. Ze helpen bij het stabiliseren van stemmingswisselingen en het voorkomen van manische of depressieve episodes. Lithium, een van de oudste en meest effectieve stemming stabilisatoren, reguleert de activiteit van neurotransmitters in de hersenen en vermindert de ernst en frequentie van manische episodes. Valproïnezuur en lamotrigine werken op vergelijkbare wijze en kunnen ook helpen bij het voorkomen van depressieve episodes.
Antipsychotica
Antipsychotica worden vaak gebruikt om manische symptomen te verminderen en psychotische symptomen te behandelen die gepaard gaan met bipolaire stoornissen. Ze werken door de activiteit van dopamine, een neurotransmitter in de hersenen, te reguleren. Atypische antipsychotica zoals quetiapine en olanzapine worden vaak voorgeschreven vanwege hun effectiviteit bij het verminderen van manische symptomen. Sommige antipsychotica kunnen ook worden gebruikt als onderhoudsbehandeling om terugval te voorkomen.
Antidepressiva
Antidepressiva kunnen worden voorgeschreven tijdens depressieve episodes bij bipolaire stoornissen. Selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI’s) zoals fluoxetine en sertraline worden soms gebruikt, maar voorzichtigheid is geboden omdat ze manische symptomen kunnen veroorzaken of verergeren. Daarom worden antidepressiva meestal in combinatie met een stemming stabilisator gebruikt.
Anxiolytica
Anxiolytica, zoals benzodiazepines (bijv. lorazepam), kunnen worden voorgeschreven om angstsymptomen te verminderen die gepaard gaan met bipolaire stoornissen. Ze kunnen tijdelijk worden gebruikt, maar voorzichtigheid is geboden vanwege het risico op verslaving.
| Bipolaire Stoornis | Psychofarmaca |
|---|---|
| Acute episoden van manie, hypomanie en gemengde episoden bij volwassenen | Lurasidon, Valproïnezuur, Quetiapine, Fluoxetine en Olanzapine combinatie, Olanzapine, Lamotrigine |
| Bipolaire depressie bij adolescenten | Fluoxetine en Olanzapine combinatie, Quetiapine, Olanzapine, Lamotrigine |
| Bipolaire stoornis bij ouderen | Medicatiekeuze moet rekening houden met leeftijd, lichamelijke conditie en overig medicatiegebruik |
Uitdagingen voor voorschrijvers
Het voorschrijven van psychofarmaca bij bipolaire stoornissen kan uitdagend zijn vanwege de complexiteit van de aandoening en de individuele variabiliteit van patiënten. Het vinden van de juiste medicatie en dosering vereist een zorgvuldige afweging van de symptomen, bijwerkingen en individuele behoeften van elke patiënt. Het kan enige tijd duren voordat de optimale behandeling is gevonden, en regelmatige monitoring en aanpassing van de medicatie zijn vaak nodig.
Bovendien moeten zorgverleners rekening houden met andere factoren, zoals mogelijke interacties met andere medicijnen die de patiënt gebruikt, medische aandoeningen en individuele gevoeligheden. Een multidisciplinaire aanpak, waarbij samenwerking tussen psychiaters, therapeuten en andere zorgverleners plaatsvindt, is essentieel om de beste behandelstrategie te bepalen.
Tenslotte
Het Kenniscentrum Bipolaire Stoornissen is een website waar je uitgebreide informatie kunt vinden over de bipolaire stoornis. De website biedt een scala aan informatie, waaronder algemene kennis over de stoornis, diagnostische criteria, behandelingsopties, zelfmanagementtechnieken en recente wetenschappelijke inzichten. Daarnaast kun je er ook informatie vinden over waar patiënten terecht kunnen voor hulp en ondersteuning. Het kenniscentrum is een betrouwbare bron voor mensen die meer willen weten over de bipolaire stoornis en de nieuwste ontwikkelingen op dit gebied. Het is altijd raadzaam om de website zelf te bezoeken voor de meest actuele en uitgebreide informatie.
Referentie
De Tijdstroom uitgeverij BV. (2015). Multidisciplinaire richtlijn bipolaire stoornissen (3e herziene druk). Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie.
