Internetverslaving, ook bekend als pathologisch internetgebruik of compulsief internetgebruik, is een relatief nieuw fenomeen dat is ontstaan met de wereldwijde expansie en toegankelijkheid van het internet. In dit artikel worden de kenmerken, oorzaken, risicofactoren en behandeling van internetverslaving besproken. Daarnaast wordt een beschrijvend overzicht gegeven van studies naar internetverslaving.

Internetverslaving

Internetverslaving, ook bekend als pathologisch internetgebruik of compulsief internetgebruik, is een relatief nieuw fenomeen dat is ontstaan met de wereldwijde expansie en toegankelijkheid van het internet. Hoewel het geen officiële diagnose is in veel medische of psychologische handboeken, zoals de DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition), wordt het in sommige landen en door sommige gezondheidsorganisaties erkend als een ernstige en potentieel schadelijke gedragsverslaving.

Kenmerken van Internetverslaving

Internetverslaving wordt gekenmerkt door een buitensporig of slecht gecontroleerd preoccupatie met internetgebruik, wat vaak leidt tot een aanzienlijke belemmering of stress in het dagelijks leven. Dit kan invloed hebben op verschillende levensgebieden, waaronder schoolprestaties, werk, relaties en fysieke gezondheid. De belangrijkste kenmerken zijn:

1. Preoccupatie: Sterke obsessie met internetactiviteiten. Personen kunnen voortdurend denken aan hun vorige of toekomstige online sessies.
2. Onttrekkingsverschijnselen: Negatieve emotionele en fysieke reacties, zoals angst, irritatie, of verdriet, wanneer de persoon niet online kan zijn.
3. Tolerantie: De behoefte om steeds meer tijd online te spenderen om dezelfde mate van bevrediging te bereiken.
4. Mislukte pogingen om gebruik te beperken: Herhaalde, onsuccesvolle pogingen om het gebruik van het internet te controleren, te verminderen of te stoppen.
5. Verlies van Interesses: Verlies van interesse in hobby’s en activiteiten die voorheen als plezierig werden beschouwd.
6. Voortzetting ondanks problemen: Voortgezet excessief gebruik van het internet ondanks het besef dat dit gedrag duidelijke problemen veroorzaakt of verergert.

Oorzaken en Risicofactoren

De oorzaken van internetverslaving zijn veelzijdig en kunnen psychologische, sociale en biologische factoren omvatten. Risicofactoren kunnen zijn:

• Psychologische factoren: Lage zelfwaardering, depressie, angststoornissen, en andere emotionele problemen kunnen bijdragen aan internetverslaving.
• Sociale factoren: Eenzaamheid, gebrek aan sociale steun, peer pressure, of moeilijkheden in real-life relaties kunnen mensen naar online interacties leiden.
• Biologische factoren: Veranderingen in de hersenchemie die beloningsgedrag beïnvloeden, kunnen sommigen vatbaarder maken voor verslavingsgedrag.

Behandeling

Behandeling van internetverslaving kan verschillende benaderingen omvatten:

• Psychologische counseling: Cognitieve gedragstherapie (CGT) is effectief gebleken bij het behandelen van internetverslaving door het helpen van individuen hun gedachten en gedragingen te herkennen en te beheersen.
• Medicatie: Hoewel er geen specifieke medicijnen zijn voor internetverslaving, kunnen medicijnen die worden gebruikt voor de behandeling van andere verslavingen of onderliggende psychische aandoeningen nuttig zijn.
• Ondersteuningsgroepen: Groepstherapie of steungroepen kunnen een netwerk van steun bieden en helpen bij het delen van ervaringen en copingstrategieën.
• Onderwijs en bewustzijn: Voorlichting over de risico’s van overmatig internetgebruik en strategieën voor veilig gebruik kunnen preventief werken, vooral bij jongeren.

Wat zegt de literatuur?

Internetverslaving onder adolescenten is wereldwijd een aanzienlijke zorg. Mak et al. (2014) voerden een studie uit naar de epidemiologie van internetgedrag en -verslaving onder adolescenten in Aziatische landen, waarbij de nadruk werd gelegd op de associatie tussen gedragsproblemen in de kindertijd en internetverslaving bij adolescenten. Öztürk en Ayaz-Alkaya (2021) onderzochten de impact van de COVID-19-pandemie op internetverslaving en psychosociale problemen onder adolescenten, wat wijst op een mogelijke verergering van verslavende gedragingen tijdens crises.

Yen et al. (2009) onderzochten onderscheidende factoren voor internetverslaving onder adolescenten op basis van geslacht en leeftijd, en onthulden een verband tussen internetverslaving en het gewoontematige alcoholgebruik van leeftijdsgenoten. Feng et al. (2019) bestudeerden de relatie tussen stress en internetverslaving bij adolescenten, waarbij de rol van stress en sociale angst werd benadrukt in het bijdragen aan verslavend internetgebruik over verschillende sociale klassen heen.

Een studie van Ismail (2024) en Li (2022) verschafte inzichten in de prevalentie en risicofactoren van internetverslaving onder adolescenten in respectievelijk Saoedi-Arabië en China. Tsai (2024) benadrukte het belang van karaktersterktes in het verminderen van internetverslaving onder Oost-Aziatische adolescenten, en stelde een benadering voor gebaseerd op positieve psychologie om verslavende gedragingen aan te pakken.

Jiang (2023) onderzocht de verbanden tussen internetgeletterdheid, internetgebruik en internetverslaving onder Chinese jongeren, waarbij de nadruk werd gelegd op de impact van overmatig en entertainmentgericht internetgebruik op het bevorderen van verslavende gedragingen. Karki et al. (2021) en Sun et al. (2022) verkenden de relatie tussen internetverslaving en slaapkwaliteit, evenals depressieve symptomen en probleemgedrag onder landelijke Chinese adolescenten, respectievelijk.

Ouderlijke factoren hebben een aanzienlijke invloed op internetverslaving onder adolescenten. Sung et al. (2013) wezen op hogere kansen op probleemgedrag onder adolescenten met een hoog risico op internetverslaving. Setiawati et al. (2021) belichtten het verband tussen ouderlijke opvoedingsstijlen en niveaus van internetverslaving bij adolescenten. Guo et al. (2020) onderzochten de associatie tussen gepest worden en verslavend internetgebruik onder Chinese landelijke adolescenten, wijzend op het bemiddelende effect van volwassen hechting.

Familiebepalende factoren spelen ook een cruciale rol in internetverslaving onder adolescenten. Kaveri et al. (2022) beoordeelden de impact van familiebepalende factoren op internetverslaving onder adolescenten in landelijke gebieden. Li et al. (2021) benadrukten het modererende effect van afwijzingsgevoeligheid op communicatie tussen ouders en adolescenten, schoolbetrokkenheid en internetverslaving onder Chinese adolescenten.

Awaluddin et al. (2019) onderzochten het verband van internetverslaving met waargenomen beschermende factoren van ouders onder Maleisische adolescenten, waarbij het belang van ouderlijke betrokkenheid bij het verminderen van risico’s op internetverslaving werd benadrukt. Taufik et al. (2021) onderzochten internetverslaving en bijbehorende factoren onder schoolgaande adolescenten in Maleisië, waarbij de noodzaak voor gerichte interventies in deze populatie werd benadrukt.

Wong et al. (2018) verkenden de rol van ouderlijke binding en symptomen van internetverslaving bij adolescenten in depressie en angst onder ouders van adolescenten met aandachtstekort/hyperactiviteitsstoornis. Rath et al. (2020) en Pavlinovic & Orešković (2018) doken in de relatie tussen internetverslaving, angst en persoonlijkheidstrekken onder adolescenten, en wierpen licht op de psychologische aspecten van verslavende gedragingen in deze leeftijdsgroep.

Longitudinale studies door Shek et al. (2018) en Shek et al. (2015) boden waardevolle inzichten in de longitudinale associatie tussen internetverslaving en probleemgedrag onder adolescenten in Hong Kong. Hossain et al. (2017) onderzochten schoolfactoren geassocieerd met internetverslaving onder adolescenten in Bangladesh, en benadrukten de prevalentie van ernstige en matige internetverslaving in deze populatie.

Impact van internetverslaving op hersenfuncties bij tieners

Een nieuwe studie, gepubliceerd in het tijdschrift PLOS Mental Health, analyseerde 12 neuro-imaging onderzoeken uitgevoerd tussen 2013 en 2022, waaruit de impact van internetverslaving op hersenfuncties bij tieners blijkt.

Bij tieners met een diagnose van internetverslaving was de functionele connectiviteit tussen hersengebieden gerelateerd aan aandacht, werkgeheugen en uitvoerende functies aanzienlijk verstoord in vergelijking met niet-verslaafde leeftijdsgenoten. De verstoringen kunnen de ontwikkeling en het welzijn van tieners negatief beïnvloeden, waardoor alledaagse taken zoals plannen en beslissen moeilijker worden.

De huidige studie kent wel beperkingen zoals het ontbreken van longitudinale data en de geografische en demografische beperkingheid van de studies (voornamelijk uitgevoerd in Azië met mannelijke deelnemers). Experts benadrukken dat de terminologie en diagnose van internetverslaving problematisch zijn en niet universeel geaccepteerd worden, mede omdat de term in 1995 als grap is geïntroduceerd.

De huidige studie toont dus aan dat er weliswaar associaties zijn tussen hersenconnectiviteit en internetgebruik, maar dat causale verbanden niet duidelijk zijn. Verder onderzoek is nodig om de onderliggende mechanismen en effecten van internetverslaving volledig te begrijpen.

Conclusie

Concluderend, internetverslaving (onder adolescenten) is een complexe kwestie die wordt beïnvloed door verschillende individuele, familiale en maatschappelijke factoren. Het begrijpen van de epidemiologie, risicofactoren en impact van internetverslaving is cruciaal voor het ontwikkelen van effectieve preventie- en interventiestrategieën die zijn afgestemd op de behoeften van adolescenten.

Omgaan met een mogelijke internetverslaving van kinderen kan onder meer door interventies zoals cognitieve gedragstherapie, mindfulness en motivationele gespreksvoering, en eventueel medicatie in ernstige gevallen. Het is belangrijk om niet alleen de verslaving aan te pakken, maar ook eventuele onderliggende psychische problemen.

Referenties

Awaluddin, S., Ying, C., Yoep, N., Paiwai, F., Lodz, N., Muhammad, E., … & Rashid, N. (2019). The association of internet addiction and perceived parental protective factors among malaysian adolescents. Asia Pacific Journal of Public Health, 31(8_suppl), 57S-64S. https://doi.org/10.1177/1010539519872642

Chang MLY, Lee IO (2024) Functional connectivity changes in the brain of adolescents with internet addiction: A systematic literature review of imaging studies. PLOS Mental Health 1(1): e0000022. https://doi.org/10.1371/journal.pmen.0000022

Feng, Y., Ma, Y., & Zhong, Q. (2019). The relationship between adolescents’ stress and internet addiction: a mediated-moderation model. Frontiers in Psychology, 10. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.02248

Guo, J., Zhu, Y., Fang, L., Zhang, B., Liu, D., Fu, M., … & Wang, X. (2020). The relationship between being bullied and addictive internet use among chinese rural adolescents: the mediating effect of adult attachment. Journal of Interpersonal Violence, 37(9-10), NP6466-NP6486. https://doi.org/10.1177/0886260520966681

Hossain, A., Afrin, D., Islam, M., Rabbi, F., & Internationals, O. (2017). The school-level factors associated with internet addiction among adolescents: a cross-sectional study in bangladesh. Journal of Addiction and Dependence, 3(2), 170-174. https://doi.org/10.15436/2471-061x.17.1686

Ismail, A. (2024). Internet addiction among school adolescents in jeddah-saudi arabia. Journal of Egyptian Public Health Association, 99(1). https://doi.org/10.1186/s42506-024-00157-9

Jiang, Q. (2023). Investigating links between internet literacy, internet use, and internet addiction among chinese youth and adolescents in the digital age. Frontiers in Psychiatry, 14. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2023.1233303

Karki, K., Singh, D., Maharjan, D., Sushmita, K., Shrestha, S., & Thapa, D. (2021). Internet addiction and sleep quality among adolescents in a peri-urban setting in nepal: a cross-sectional school-based survey. Plos One, 16(2), e0246940. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0246940

Kaveri, P., Kumar, B., Peter, R., Shanthi, R., & Logaraj, M. (2022). Impact of family determinants on internet addiction among adolescents in a rural block, tamilnadu. International Journal of Health Sciences, 10817-10826. https://doi.org/10.53730/ijhs.v6ns5.10896

Li, G. (2022). Hierarchical linear model of internet addiction and associated risk factors in chinese adolescents: a longitudinal study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(21), 14008. https://doi.org/10.3390/ijerph192114008

Li, J., Yu, C., Zhen, S., & Zhang, W. (2021). Parent-adolescent communication, school engagement, and internet addiction among chinese adolescents: the moderating effect of rejection sensitivity. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(7), 3542. https://doi.org/10.3390/ijerph18073542

Mak, K., Lai, C., Watanabe, H., Kim, D., Bahar, N., Ramos, M., … & Cheng, C. (2014). Epidemiology of internet behaviors and addiction among adolescents in six asian countries. Cyberpsychology Behavior and Social Networking, 17(11), 720-728. https://doi.org/10.1089/cyber.2014.0139

Pavlinovic, S. and Orešković, S. (2018). Adolescent personality profile and internet addiction.. https://doi.org/10.2196/preprints.9863

Rath, S., Das, P., & Sriranjan, P. (2020). Anxiety among adolescents: the role of internet addiction and gender. Indian Journal of Health Studies, 02(01), 118-132. https://doi.org/10.56490/ijhs.2020.2106

Setiawati, Y., Hartanti, D., Husada, D., Irwanto, I., Ardani, I., & Nazmuddin, M. (2021). Relationship between paternal and maternal parenting style with internet addiction level of adolescents. Iranian Journal of Psychiatry. https://doi.org/10.18502/ijps.v16i4.7231

Shek, D., Chi, X., & Yu, L. (2015). Internet addiction in hong kong adolescents based on four waves of longitudinal data., 293-308. https://doi.org/10.1007/978-981-287-582-2_22

Shek, D., Yu, L., & Chai, W. (2018). The relationship between internet addiction and problem behaviors amongst hong kong adolescents: a three-year longitudinal study. Journal of Concurrent Disorders, 1(1). https://doi.org/10.54127/mqdb8910

Sun, Y., Shao, J., Li, J., & Jiang, Y. (2022). Internet addiction patterns of rural chinese adolescents: longitudinal predictive effects on depressive symptoms and problem behaviors. Journal of Pacific Rim Psychology, 16, 183449092211053. https://doi.org/10.1177/18344909221105351

Sung, J., Lee, J., Noh, H., Park, Y., & Ahn, E. (2013). Associations between the risk of internet addiction and problem behaviors among korean adolescents. Korean Journal of Family Medicine, 34(2), 115. https://doi.org/10.4082/kjfm.2013.34.2.115

Taufik, M., Rezali, M., Shahein, N., Sahril, N., Ying, C., Wahab, N., … & Kassim, M. (2021). Internet addiction and its associated factors among school-going adolescents in malaysia. International Journal of Public Health Research, 11(02), 1466-1473. https://doi.org/10.17576/ijphr.1102.2021.08

Tsai, J. (2024). Character strengths of east asia adolescents and their relationships with internet addiction. Kne Social Sciences. https://doi.org/10.18502/kss.v9i5.15205

Wong, C., Chen, Y., & Yen, C. (2019). Associations of parental bonding and adolescent internet addiction symptoms with depression and anxiety in parents of adolescents with attention deficit/hyperactivity disorder. Archives of Clinical Psychiatry (São Paulo), 46(2), 40-43. https://doi.org/10.1590/0101-60830000000190

Yen, C., Ko, C., Yen, J., Chang, Y., & Chêng, C. (2009). Multi‐dimensional discriminative factors for internet addiction among adolescents regarding gender and age. Psychiatry and Clinical Neurosciences, 63(3), 357-364. https://doi.org/10.1111/j.1440-1819.2009.01969.x

Öztürk, F. and Ayaz‐Alkaya, S. (2021). Internet addiction and psychosocial problems among adolescents during the covid-19 pandemic: a cross-sectional study. Archives of Psychiatric Nursing, 35(6), 595-601. https://doi.org/10.1016/j.apnu.2021.08.007