Hoe kan het vertellen van patiënten over mogelijke bijwerkingen van medicijnen invloed hebben op wat zij verwachten te voelen wanneer zij het medicijn nemen? In een nieuwe studie – waarvan de resultaten zijn gepubliceerd in European Journal of Health Psychology – is dit uitgezocht. Naast de resultaten bespreken we ook het nacebo-effect, placebo-effect en de effectiviteit van medicatie vergeleken met placebo.
Soms, wanneer patiënten informatie lezen over bijwerkingen van een medicijn, kunnen zij verwachten dat ze die bijwerkingen zullen ervaren, zelfs als dit eigenlijk niet gebeurt door het medicijn. Dit wordt het “nocebo-effect” genoemd en het gebeurt wanneer ons brein gelooft dat iets zal gebeuren en ons lichaam erop reageert, zelfs als er geen werkelijke reden voor is.
Nocebo-effect
Het nocebo-effect is wanneer iemand negatieve bijwerkingen of symptomen ervaart na het innemen van een medicijn of behandeling, niet omdat het medicijn zelf deze bijwerkingen veroorzaakt, maar omdat ze geloven dat het dat zal doen. Het komt voort uit de kracht van onze geest en verwachtingen. Als iemand denkt dat een medicijn negatieve bijwerkingen zal hebben, kan hun lichaam reageren alsof die bijwerkingen echt gebeuren, zelfs als het medicijn geen daadwerkelijke schadelijke effecten heeft.
Bijvoorbeeld, stel je voor dat iemand denkt dat een bepaald medicijn hoofdpijn zal veroorzaken. Zelfs als het medicijn eigenlijk geen invloed heeft op hoofdpijn, kan die persoon toch hoofdpijn krijgen simpelweg omdat ze geloven dat het medicijn het zal veroorzaken. Het nocebo-effect kan daardoor iemand zich slechter laten voelen, ook al is er geen fysieke oorzaak voor de symptomen.
In een nieuwe studie is gekeken of dit nocebo-effect verminderd kon worden door patiënten meer specifieke informatie te geven over bijwerkingen op een positieve manier. Daarnaast is gekeken of het toevoegen van informatie over placebo bijwerkingen (bijwerkingen die niet worden veroorzaakt door het medicijn, maar door het geloof van de patiënt) verder zou helpen om dit nocebo-effect te verminderen.
Methode
- Een groep van mensen werd gevraagd om verschillende soorten bijsluiters te lezen voor een verzonnen antibioticum.
- De eerste groep las een standaard bijsluiter met gewone informatie over bijwerkingen.
- De tweede groep las een bijsluiter met positieve bewoording over bijwerkingen.
- De derde groep las een positieve bijsluiter, maar met extra informatie over placebo bijwerkingen.
Placebo-effect
Het placebo-effect is het tegenovergestelde van het nocebo-effect. Het treedt op wanneer iemand positieve verbeteringen ervaart in hun gezondheid of symptomen, niet vanwege de werking van een echt medicijn of behandeling, maar vanwege hun geloof dat het medicijn of de behandeling effectief zal zijn.
Stel je voor dat iemand een pil krijgt die eruitziet als een echt medicijn, maar eigenlijk geen actieve ingrediënten bevat. Als die persoon gelooft dat de pil een genezend effect zal hebben, kan hun geest hun lichaam beïnvloeden en positieve veranderingen teweegbrengen. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot een afname van pijn, een verbetering van symptomen of zelfs een gevoel van welzijn, allemaal puur gebaseerd op hun overtuiging dat het medicijn werkt.
Het placebo-effect toont aan hoe krachtig de geest kan zijn bij het beïnvloeden van ons welzijn en hoeveel impact onze overtuigingen en verwachtingen kunnen hebben op ons fysieke en mentale welbevinden, zelfs zonder dat er een echte medische behandeling aan te pas komt.
Resultaten
- De standaard bijsluiter zorgde ervoor dat mensen meer bijwerkingen verwachtten dan de positief geformuleerde bijsluiter met placebo-informatie.
- De positieve bijsluiters, met of zonder placebo-informatie, gaven nauwkeurigere schattingen voor veelvoorkomende bijwerkingen.
- De onderzoekers vonden geen verschil in hoe waarschijnlijk mensen de instructies van het medicijn zouden opvolgen in alle drie de bijsluiters.
Effectiviteit van medicatie vergeleken met placebo
De effectiviteit van medicijnen wordt vaak vergeleken met placebo om te bepalen of het medicijn daadwerkelijk een therapeutisch effect heeft dat verder gaat dan het placebo-effect. Het placebo-effect kan een aanzienlijke invloed hebben op hoe patiënten zich voelen en hoe ze op een behandeling reageren, simpelweg vanwege hun overtuiging dat het medicijn zal werken.
Door medicijnen te vergelijken met placebo in klinische onderzoeken, kunnen wetenschappers en artsen vaststellen of de effecten die ze waarnemen het gevolg zijn van de actieve ingrediënten in het medicijn of gewoon het gevolg zijn van het placebo-effect. Dit is van cruciaal belang om te bepalen of het medicijn echt effectief is bij het behandelen van de aandoening waarvoor het is voorgeschreven.
Wanneer een medicijn significant beter presteert dan placebo in een gecontroleerd onderzoek, geeft dit aan dat het medicijn een echte, specifieke therapeutische waarde heeft. Als er daarentegen geen significant verschil is tussen het medicijn en placebo, kan het zijn dat het medicijn geen aanvullend voordeel biedt boven het placebo-effect en mogelijk niet effectief is voor de aandoening.
Het vergelijken van medicijnen met placebo is dus een belangrijke methode om de werkelijke werkzaamheid en veiligheid van medicijnen te evalueren voordat ze aan patiënten worden voorgeschreven. Het helpt ervoor te zorgen dat alleen medicijnen die daadwerkelijk effectief zijn, worden aanbevolen en gebruikt in de medische praktijk.
Conclusie
Het gebruik van positieve taal in de informatie kan helpen om het “nocebo-effect” te verminderen, waarbij patiënten bijwerkingen verwachten, zelfs als die misschien niet zullen gebeuren. Echter, het toevoegen van informatie over placebo bijwerkingen maakte niet veel verschil. De onderzoekers stellen voor om andere manieren te onderzoeken om deze effecten uit te leggen in medische informatie.
Saadi, A., Mahmood, A., Sweeney, J., & Webster, R. K. (2023). What is the benefit of adding placebo side-effect information to positively framed patient leaflets? An online trial. European Journal of Health Psychology, 30(3), 103–114. https://doi.org/10.1027/2512-8442/a000125
