Mindfulness als therapeutische interventie krijgt steeds meer aandacht. In een serie artikelen over mindfulness wordt het onderzoek geschetst naar het effect van mindfulness op diverse psychische aandoeningen. In deel 1 wordt stilgestaan bij de gegeneraliseerde angststoornis, verslaving, PTSS en de bipolaire stoornis.

Effect van mindfulness op psychische klachten

Mindfulness is uitgebreid onderzocht in verband met de effecten ervan op psychiatrische aandoeningen. Onderzoek wijst uit dat mindfulness-interventies een positieve impact hebben op de psychologische gezondheid door het verbeteren van het subjectief welzijn, het verminderen van psychologische symptomen, emotionele reactiviteit, en het verbeteren van gedragsregulatie (Keng et al., 2011). Deze interventies worden geassocieerd met matige reducties in psychiatrische symptomen, wat wijst op hun effectiviteit in het beheersen van geestelijke gezondheidsproblemen (Goldberg et al., 2018). Bovendien is gebleken dat hogere niveaus van mindfulness bijzonder gunstig zijn in psychiatrische steekproeven aangezien ze maladaptieve psychologische processen kunnen verlichten en de associatie tussen deze processen en ongezonde gedragsreacties kunnen verzwakken (Sala et al., 2019).

Mindfulness training, een kerncomponent van verschillende psychotherapieën, heeft effectiviteit aangetoond bij de behandeling van een reeks psychische klachten, waaronder slapeloosheid en stoornissen in het beginnen en onderhouden van slaap (Peters et al., 2022). Door maladaptieve geconditioneerde gedragingen te verstoren, kan mindfulness training bijdragen aan het beheer van psychiatrische aandoeningen zoals verslaving, fobieën en posttraumatische stressstoornis (Hanley & Garland, 2019). Daarnaast zijn mindfulness-gebaseerde interventies zoals Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) gedocumenteerd als effectief in het verbeteren van welzijn (Shapiro et al., 2008).

Studies hebben ook de effectiviteit benadrukt van het inclusief maken van mindfulness in interventies voor de behandeling van psychiatrische stoornissen (Rolin et al., 2019). Mindfulness-gebaseerde therapieën, zoals Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT) en Dialectische Gedragstherapie (DBT), hebben veelbelovende effecten getoond bij aandoeningen zoals depressieve stoornis, gegeneraliseerde angststoornis en bipolaire stoornis (Bhik-Ghanie, 2019). Verder zijn mindfulness-gebaseerde interventies in verband gebracht met verbeteringen in angst, depressie, pijn, stress, copingstijlen, slaapkwaliteit en algemene levenskwaliteit (Brown et al., 2010).

Over het algemeen ondersteunt de literatuur dus het idee dat mindfulness een belangrijke rol speelt in de behandeling en het beheer van psychiatrische aandoeningen, en biedt het een holistische benadering die zowel de psychologische als gedragsaspecten van geestelijke gezondheid aanpakt.

Welke specifieke mindfulness-technieken zijn het meest effectief bij het verminderen van angstsymptomen bij patiënten met gegeneraliseerde angststoornissen?

Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT) heeft potentie getoond in het verminderen van angstsymptomen en het verbeteren van het algehele welzijn. Onderzoek wijst uit dat MBCT een waardevolle benadering kan zijn bij het beheer van GAD, en effectiviteit toont in het verminderen van angstsymptomen (Jiang et al., 2022). MBCT richt zich op het bevorderen van aandachtige aandacht en cognitieve herstructurering om sociale-emotionele veerkracht te versterken, waardoor het bijzonder gunstig is voor individuen met angststoornissen (Semple et al., 2009).

Verder zijn interventies die zich richten op specifieke facetten van mindfulness in verband gebracht met verbeteringen in angst- en stemmingsstoornissen. Studies benadrukken het belang van het focussen op bepaalde aspecten van mindfulness in interventies voor angst en depressie, wat wijst op het potentiële nut van het aanpakken van deze specifieke mindfulness facetten bij het verlichten van GAD-symptomen (Desrosiers et al., 2013). Door mindfulness facetten die het meest relevant zijn voor angstsymptomen te benadrukken, kunnen interventies effectief het cognitieve component van angst aanpakken, zoals de zorgelijke gedachten die vaak worden waargenomen bij GAD (Sharma et al., 2012).

Bovendien is mindfulness training geassocieerd met veranderingen in ‘decentreren’, een proces waarbij individuen hun gedachten en gevoelens vanuit een losgekoppeld perspectief observeren. Toenames in dispositionele mindfulness, inclusief decentreren, zijn aangetoond bij te dragen aan verminderingen in angst en stress na mindfulness-gebaseerde interventies onder patiënten met angststoornissen (Hoge et al., 2014). Dit geeft aan dat interventies die decentreren bevorderen door middel van mindfulness kunnen leiden tot verbeteringen in angstsymptomen.

Concluderend hebben mindfulness technieken zoals MBCT, die zich richten op specifieke facetten van mindfulness, en het bevorderen van decentreren, potentie getoond bij het verminderen van angstsymptomen en het verbeteren van het welzijn bij individuen met GAD. Door deze op bewijs gebaseerde mindfulness benaderingen te integreren in interventies, kunnen zorgverleners effectieve strategieën bieden voor het beheer van angstsymptomen bij patiënten met gegeneraliseerde angststoornis.

In welke mate kan mindfulness training bijdragen aan de vermindering van recidive bij patiënten met verslavingsproblematiek?

Mindfulness training heeft effectiviteit aangetoond in het verminderen van het risico op terugval bij patiënten met verslavingsproblemen door het richten op onderliggende mechanismen, het verbeteren van copingstrategieën en het verhogen van het algehele welzijn. Studies hebben aangetoond dat mindfulness-gebaseerde interventies kunnen helpen om terugval in verslavend gedrag te voorkomen door het verminderen van vermijding van ongewenste gedachten en reactiviteit op triggers, waardoor de verslavende lus wordt onderbroken (Witkiewitz et al., 2014). Daarnaast is er een verband gevonden tussen mindfulness training en afgenomen psychologische en fysiologische reacties op stressvolle situaties, veelvoorkomende triggers voor terugval bij individuen met een middelenafhankelijkheid (Witkiewitz et al., 2014).

Bovendien heeft onderzoek de positieve impact aangetoond van mindfulness training in de behandeling van verslavingen, zoals het stoppen met roken, waarbij is aangetoond dat het succesvol verslavende gedragingen vermindert (Brewer et al., 2011). Mindfulness-gebaseerde interventies zijn ook effectief gebleken bij het aanpakken van verslavend seksueel gedrag en werkverslaving, wat wijst op hun potentieel bij het behandelen van verschillende vormen van verslaving (Gordon et al., 2016; Gordon et al., 2017).

Verder is gebleken dat mindfulness-gebaseerde stressreductie training hoop, psychologisch welzijn en functioneel herstel verhoogt bij patiënten met schizofrenie, wat wijst op het potentieel ervan in het verbeteren van uitkomsten voor individuen met geestelijke gezondheidsproblemen (Özdemir & Kavak, 2021). Dit benadrukt het potentieel van mindfulness training niet alleen in de behandeling van verslavingen, maar ook bij het aanpakken van comorbide psychiatrische aandoeningen die kunnen bijdragen aan terugval.

Hoe verhoudt de effectiviteit van mindfulness-interventies zich tot traditionele psychotherapie bij de behandeling van posttraumatische stressstoornis (PTSS)?

Mindfulness-gebaseerde interventies hebben belofte getoond in het verminderen van PTSS-symptomen en het verbeteren van het algehele welzijn. Studies hebben aangegeven dat mindfulness-gebaseerde benaderingen, zoals Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT), effectief symptomen van PTSS kunnen verminderen Cusack et al. (2016). Deze interventies richten zich op het bevorderen van cognitieve herstructurering, wat gunstig kan zijn voor individuen met PTSS (Winders et al., 2020).

Aan de andere kant zijn traditionele psychotherapieën, zoals trauma-gerichte psychotherapie, ook aanbevolen als eerstelijnsbehandelingen voor PTSS (Korgaonkar et al., 2023). Deze therapieën zijn erop gericht de traumatische ervaringen direct aan te pakken en hebben effectiviteit getoond in het verminderen van PTSS-symptomen (Korgaonkar et al., 2023). Daarnaast zijn psychotherapeutische interventies empirisch gevalideerd voor een breed scala aan psychologische aandoeningen, waaronder PTSS (Karlin & Cross, 2014).

Hoewel zowel mindfulness-interventies als traditionele psychotherapieën effectiviteit hebben aangetoond in de behandeling van PTSS, kan de keuze tussen de twee benaderingen afhangen van individuele voorkeuren, behandeldoelen en de specifieke behoeften van de patiënt. Mindfulness-interventies kunnen een meer holistische benadering bieden door zelfcompassie en emotionele regulatie te bevorderen, wat met name gunstig kan zijn voor individuen met PTSS (Merz et al., 2019). Aan de andere kant kunnen traditionele psychotherapieën zich meer direct richten op het verwerken van traumatische ervaringen en het aanpakken van specifieke symptomen van PTSS (Markowitz et al., 2015).

Zowel mindfulness-interventies als traditionele psychotherapieën hebben effectiviteit getoond in de behandeling van PTSS. De beslissing welke benadering te gebruiken kan afhankelijk zijn van factoren zoals patiëntvoorkeuren, behandeldoelen en de specifieke symptomen en behoeften van de patiënt met PTSS.

Wat zijn de langetermijneffecten van mindfulness-gebaseerde cognitieve therapie (MBCT) op de preventie van terugval bij bipolaire stoornissen?

MBCT heeft effectiviteit aangetoond in het voorkomen van depressieve terugval en recidive, en vermindert het risico op terugval bij recidiverende depressie Kuyken et al. (2008). Dit suggereert dat MBCT vergelijkbare voordelen kan bieden in het voorkomen van terugval bij andere stemmingsstoornissen zoals bipolaire stoornis.

Verder heeft onderzoek aangegeven dat MBCT effectief is in het verminderen van fysiologische reacties op emotionele prikkels bij individuen met bipolaire I stoornis, wat wijst op een mogelijke impact op emotionele regulatie en reactiviteit in deze populatie (Docteur et al., 2021). Door cognitieve reactiviteit en emotionele reacties aan te pakken, kan MBCT mensen met een bipolaire stoornis helpen bij symptoombeheer en preventie van terugval.

Bovendien toonde een gerandomiseerde gecontroleerde studie van MBCT voor bipolaire stoornis significante verbeteringen in staat van angst over een follow-up periode van 12 maanden, wat het potentieel van MBCT aangeeft in het aanpakken van angstsymptomen bij individuen met een bipolaire stoornis (Perich et al., 2012). Door zich te richten op angst en disfunctionele attitudes, kan MBCT bijdragen aan algemeen symptoombeheer en preventie van terugval bij bipolaire stoornis.

Concluderend ondersteunt het bewijs het potentieel van MBCT als een interventie voor het voorkomen van terugval bij bipolaire stoornis door zich te richten op cognitieve reactiviteit, emotionele reacties, angstsymptomen en disfunctionele attitudes. Verder onderzoek en klinische proeven zijn nodig om de langetermijneffecten van MBCT op terugvalpreventie bij individuen met een bipolaire stoornis te begrijpen.

Conclusie

In conclusie, mindfulness als therapeutische praktijk biedt veelbelovende resultaten voor een breed scala aan psychische aandoeningen. De integratie van mindfulness in de geestelijke gezondheidszorg kan leiden tot betere behandelingsuitkomsten en kan een sleutelrol spelen in het bevorderen van langdurige psychologische veerkracht en welzijn. Het blijft echter belangrijk dat verder onderzoek de effectiviteit van mindfulness verder verkent, om de toepassingen en technieken te verfijnen voor diverse psychiatrische condities.

Referenties

Bhik-Ghanie, R. (2019). Meditative cognitive therapies: a literature review. SSRN Electronic Journal. https://doi.org/10.2139/ssrn.3434130

Brewer, J., Mallik, S., Babuscio, T., Nich, C., Johnson, H., DeLeone, C., … & Rounsaville, B. (2011). Mindfulness training for smoking cessation: results from a randomized controlled trial. Drug and Alcohol Dependence, 119(1-2), 72-80. https://doi.org/10.1016/j.drugalcdep.2011.05.027

Brown, L., Davis, L., LaRocco, V., & Strasburger, A. (2010). Participant perspectives on mindfulness meditation training for anxiety in schizophrenia. American Journal of Psychiatric Rehabilitation, 13(3), 224-242. https://doi.org/10.1080/15487768.2010.501302

Cusack, K., Jonas, D., Forneris, C., Wines, R., Sonis, J., Middleton, J., … & Gaynes, B. (2016). Psychological treatments for adults with posttraumatic stress disorder: a systematic review and meta-analysis. Clinical Psychology Review, 43, 128-141. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2015.10.003

Desrosiers, A., Klemanski, D., & Nolen-Hoeksema, S. (2013). Mapping mindfulness facets onto dimensions of anxiety and depression. Behavior Therapy, 44(3), 373-384. https://doi.org/10.1016/j.beth.2013.02.001

Docteur, A., Gorwood, P., Mirabel-Sarron, C., Lefèvre, H., Sala, L., & Duriez, P. (2021). Mindfulness‐based cognitive therapy efficacy in reducing physiological response to emotional stimuli in patients with bipolar i disorder and the intermediate role of cognitive reactivity. Journal of Clinical Psychology, 77(11), 2442-2454. https://doi.org/10.1002/jclp.23243

Goldberg, S., Tucker, R., Greene, P., Davidson, R., Wampold, B., Kearney, D., … & Simpson, T. (2018). Mindfulness-based interventions for psychiatric disorders: a systematic review and meta-analysis. Clinical Psychology Review, 59, 52-60. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2017.10.011

Gordon, W., Shonin, E., & Griffiths, M. (2016). Meditation awareness training for the treatment of sex addiction: a case study. Journal of Behavioral Addictions, 5(2), 363-372. https://doi.org/10.1556/2006.5.2016.034

Gordon, W., Shonin, E., Dunn, T., Campayo, J., Demarzo, M., & Griffiths, M. (2017). Meditation awareness training for the treatment of workaholism: a controlled trial. Journal of Behavioral Addictions, 6(2), 212-220. https://doi.org/10.1556/2006.6.2017.021

Hanley, A. and Garland, E. (2019). Mindfulness training disrupts pavlovian conditioning. Physiology & Behavior, 204, 151-154. https://doi.org/10.1016/j.physbeh.2019.02.028

Hoge, E., Bui, É., Goetter, E., Robinaugh, D., Ojserkis, R., Fresco, D., … & Simon, N. (2014). Change in decentering mediates improvement in anxiety in mindfulness-based stress reduction for generalized anxiety disorder. Cognitive Therapy and Research, 39(2), 228-235. https://doi.org/10.1007/s10608-014-9646-4

Jiang, S., Liu, X., Han, N., Zhang, H., Xie, W., Xie, Z., … & Huang, X. (2022). Effects of group mindfulness-based cognitive therapy and group cognitive behavioural therapy on symptomatic generalized anxiety disorder: a randomized controlled noninferiority trial. BMC Psychiatry, 22(1). https://doi.org/10.1186/s12888-022-04127-3

Karlin, B. and Cross, G. (2014). From the laboratory to the therapy room: national dissemination and implementation of evidence-based psychotherapies in the u.s. department of veterans affairs health care system.. American Psychologist, 69(1), 19-33. https://doi.org/10.1037/a0033888

Keng, S., Smoski, M., & Robins, C. (2011). Effects of mindfulness on psychological health: a review of empirical studies. Clinical Psychology Review, 31(6), 1041-1056. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2011.04.006

Korgaonkar, M., Felmingham, K., Malhi, G., Williamson, T., Williams, L., & Bryant, R. (2023). Changes in neural responses during affective and non-affective tasks and improvement of posttraumatic stress disorder symptoms following trauma-focused psychotherapy. Translational Psychiatry, 13(1). https://doi.org/10.1038/s41398-023-02375-9

Kuyken, W., Byford, S., Taylor, R., Watkins, E., Holden, E., White, K., … & Teasdale, J. (2008). Mindfulness-based cognitive therapy to prevent relapse in recurrent depression.. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 76(6), 966-978. https://doi.org/10.1037/a0013786

Markowitz, J., Petkova, E., Neria, Y., Meter, P., Zhao, Y., Hembree, E., … & Marshall, R. (2015). Is exposure necessary? a randomized clinical trial of interpersonal psychotherapy for ptsd. American Journal of Psychiatry, 172(5), 430-440. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2014.14070908

Merz, J., Schwarzer, G., & Gerger, H. (2019). Comparative efficacy and acceptability of pharmacological, psychotherapeutic, and combination treatments in adults with posttraumatic stress disorder. Jama Psychiatry, 76(9), 904. https://doi.org/10.1001/jamapsychiatry.2019.0951

Perich, T., Manicavasagar, V., Mitchell, P., Ball, J., & Hadži-Pavlović, D. (2012). A randomized controlled trial of mindfulness‐based cognitive therapy for bipolar disorder. Acta Psychiatrica Scandinavica, 127(5), 333-343. https://doi.org/10.1111/acps.12033

Peters, A., Saunders, W., & Jackson, M. (2022). Mindfulness-based strategies for improving sleep in people with psychiatric disorders. Current Psychiatry Reports, 24(11), 645-660. https://doi.org/10.1007/s11920-022-01370-z

Rolin, D., Fox, I., Jain, R., Cole, S., Tran, C., & Jain, S. (2019). Wellness interventions in psychiatrically ill patients: impact of wild 5 wellness, a five-domain mental health wellness intervention on depression, anxiety, and wellness. Journal of the American Psychiatric Nurses Association, 26(5), 493-502. https://doi.org/10.1177/1078390319886883

Sala, M., Rochefort, C., Lui, P., & Baldwin, A. (2019). Trait mindfulness and health behaviours: a meta-analysis. Health Psychology Review, 14(3), 345-393. https://doi.org/10.1080/17437199.2019.1650290

Semple, R., Lee, J., Rosa, D., & Miller, L. (2009). A randomized trial of mindfulness-based cognitive therapy for children: promoting mindful attention to enhance social-emotional resiliency in children. Journal of Child and Family Studies, 19(2), 218-229. https://doi.org/10.1007/s10826-009-9301-y

Shapiro, S., Oman, D., Thoresen, C., Plante, T., & Flinders, T. (2008). Cultivating mindfulness: effects on well‐being. Journal of Clinical Psychology, 64(7), 840-862. https://doi.org/10.1002/jclp.20491

Sharma, M., Mao, A., & Sudhir, P. (2012). Mindfulness-based cognitive behavior therapy in patients with anxiety disorders: a case series. Indian Journal of Psychological Medicine, 34(3), 263-269. https://doi.org/10.4103/0253-7176.106026

Winders, S., Murphy, O., Looney, K., & O’Reilly, G. (2020). Self‐compassion, trauma, and posttraumatic stress disorder: a systematic review. Clinical Psychology & Psychotherapy, 27(3), 300-329. https://doi.org/10.1002/cpp.2429

Witkiewitz, K., Bowen, S., Harrop, E., Douglas, H., Enkema, M., & Sedgwick, C. (2014). Mindfulness-based treatment to prevent addictive behavior relapse: theoretical models and hypothesized mechanisms of change. Substance Use & Misuse, 49(5), 513-524. https://doi.org/10.3109/10826084.2014.891845

Özdemir, A. and Kavak, F. (2021). The effects of mindfulness-based stress reduction training on hope, psychological well-being, and functional recovery in patients with schizophrenia. Clinical Nursing Research, 31(2), 183-193. https://doi.org/10.1177/10547738211039069