Een groeiend aantal wetenschappelijke onderzoeken toont een verontrustend verband aan: vrouwen met ADHD hebben een significant hoger risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten. Deze relatie is complex en wordt beïnvloed door een samenspel van biologische, psychologische en sociale factoren. Lange tijd is dit verband onderbelicht gebleven, mede doordat zowel ADHD als hartklachten zich bij vrouwen anders kunnen uiten dan bij mannen. Dit artikel biedt een uitgebreid overzicht van de meest recente wetenschappelijke inzichten.
Leerdoelen
Na het lezen van dit artikel:
- Ken je de belangrijkste mechanismen (stress, leefstijl, comorbiditeit, hormonen) die het verhoogde risico op hart- en vaatziekten bij vrouwen met ADHD verklaren.
- Kun je de rol van ADHD-medicatie in het cardiovasculaire risicoprofiel in de juiste context plaatsen en afwegen tegen de risico’s van onbehandelde ADHD.
- Weet je welke concrete stappen je in de klinische praktijk kunt zetten om cardiovasculaire risico’s bij vrouwen met ADHD proactief te signaleren en te adresseren.
Inleiding
Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD) wordt vaak nog gezien als een aandoening die vooral jongens en mannen treft. Dit beeld is achterhaald. We weten nu dat ADHD bij vrouwen en mannen even vaak voorkomt, maar dat de diagnose bij vrouwen gemiddeld veel later wordt gesteld¹. Vrouwen met ADHD vertonen vaker het overwegend onoplettende type, gekenmerkt door dromerigheid, moeite met organiseren en een ‘vol hoofd’. Deze internaliserende symptomen vallen minder op dan het hyperactieve en impulsieve gedrag dat vaker bij mannen wordt gezien².
Deze late of gemiste diagnose is niet zonder gevolgen. Leven met onbehandelde ADHD leidt tot chronische stress. Het constant moeten compenseren voor aandachtsproblemen, het worstelen met planning en het gevoel anders te zijn, eist zijn tol. Juist deze chronische stress is een belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen van hart- en vaatziekten³.
Cardiologen en psychiaters zien de connectie steeds vaker in de praktijk. Een opvallende Nederlandse studie, uitgevoerd in een gespecialiseerde hartkliniek voor vrouwen, liet zien dat maar liefst 35% van de vrouwen met hartklachten ook voldeed aan de criteria voor ADHD-symptomen gedurende hun leven⁴. Dit percentage is bijna tien keer hoger dan in de algemene vrouwelijke bevolking. Dit roept belangrijke vragen op over de aard van dit verband en wat we kunnen doen op het gebied van preventie en behandeling.
Abonnement benodigd
Dit artikel kopen & lezen
Kosten:1 credit
Beschikbaar krediet: N/A.
Mechanismen achter het verhoogde risico
Waarom lopen vrouwen met ADHD een groter risico op een hartinfarct, hoge bloeddruk of andere cardiovasculaire aandoeningen? Het antwoord is niet eenduidig, maar een optelsom van verschillende factoren.
1. Chronische stress en het zenuwstelsel
De kern van de link lijkt te liggen in de voortdurende overbelasting van het stress-systeem. ADHD wordt geassocieerd met een verstoorde werking van neurotransmitters zoals dopamine en noradrenaline in de hersenen. Deze zelfde stoffen spelen een cruciale rol in de regulatie van het autonome zenuwstelsel, dat onder andere de hartslag en bloeddruk aanstuurt⁵.
Een leven lang worstelen met ADHD-symptomen kan leiden tot een chronisch verhoogde staat van alertheid, een ‘vecht-of-vlucht’-respons die nooit echt uitgaat. Deze constante fysiologische stress leidt tot een hogere hartslag in rust, een verhoogde bloeddruk en meer ontstekingsreacties in het lichaam. Op de lange termijn beschadigen deze processen de bloedvaten en verhogen ze het risico op atherosclerose (aderverkalking) en andere hartproblemen³,⁶.
2. Leefstijl en gedrag
De symptomen van ADHD zelf kunnen een gezonde leefstijl in de weg staan. Impulsiviteit kan leiden tot ongezonde eetkeuzes en moeite met het weerstaan van directe beloningen, zoals vet- en suikerrijk voedsel. Problemen met executieve functies – zoals plannen, organiseren en initiatief nemen – maken het lastig om regelmatig te sporten, maaltijden voor te bereiden of therapietrouw te zijn⁷.
Onderzoek bevestigt dit beeld. Volwassenen met ADHD roken vaker, hebben een hoger risico op overgewicht en obesitas, en kampen vaker met slaapproblemen⁸. Elk van deze factoren is op zichzelf een sterke, onafhankelijke risicofactor voor hart- en vaatziekten. Slaaptekort, een veelvoorkomend probleem bij vrouwen met ADHD, verstoort niet alleen het hormonale evenwicht maar verhoogt ook direct de bloeddruk en het risico op cardiovasculaire aandoeningen⁹.
3. Comorbiditeit: een dubbele last
ADHD staat zelden op zichzelf. Vrouwen met ADHD hebben een sterk verhoogde kans op comorbide psychiatrische aandoeningen, zoals angststoornissen, depressie en eetstoornissen¹⁰. Een grootschalige IJslandse studie onder 2.299 vrouwen met ADHD toonde aan dat zij een significant hogere prevalentie hadden van het hebben van ten minste één cardiometabole aandoening (49,5%) vergeleken met vrouwen zonder ADHD (41,7%). Vrouwen met zowel een cardiometabole aandoening als ADHD hadden een substantieel hoger risico op comorbide depressie en bipolaire stoornis¹⁰.
Deze psychische aandoeningen dragen op hun eigen manier bij aan het cardiovasculaire risico. Depressie en angst gaan gepaard met vergelijkbare fysiologische stressreacties als ADHD en kunnen leiden tot ongezonde leefgewoonten en het vermijden van medische zorg. Deze opeenstapeling van risico’s creëert een vicieuze cirkel waarin de verschillende aandoeningen elkaar versterken.
4. De rol van hormonen: een uniek vrouwelijk aspect
Bij vrouwen speelt nog een andere belangrijke factor mee: de invloed van geslachtshormonen. De vrouwelijke hormonen oestrogeen en progesteron hebben invloed op de werking van dopamine en noradrenaline in de hersenen. Schommelingen in deze hormonen gedurende de menstruatiecyclus, na een bevalling en vooral tijdens de perimenopauze en menopauze kunnen de ADHD-symptomen aanzienlijk verergeren¹.
Oestrogeen heeft van nature een beschermend effect op de bloedvaten. Wanneer de oestrogeenspiegels dalen tijdens de overgang, neemt het risico op hart- en vaatziekten voor alle vrouwen toe. Voor vrouwen met ADHD is deze periode extra kwetsbaar. De verergering van ADHD-symptomen leidt tot meer stress, terwijl de natuurlijke hormonale bescherming van het hart wegvalt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de diagnose ADHD bij vrouwen vaak juist in deze levensfase wordt gesteld; de compensatiestrategieën die zij jarenlang hebben toegepast, werken plotseling niet meer¹¹.
De rol van ADHD-medicatie: vriend of vijand?
Een veelgehoorde zorg betreft de veiligheid van ADHD-medicatie, met name stimulantia zoals methylfenidaat en dexamfetamine. Deze medicijnen kunnen de hartslag en bloeddruk licht verhogen. Betekent dit dat de behandeling van ADHD het cardiovasculaire risico verder verhoogt?
Het onderzoek hiernaar is complex en de resultaten zijn niet altijd eenduidig. Een grootschalige Zweedse case-control studie vond een verband tussen langdurig gebruik van ADHD-medicatie en een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, met name hoge bloeddruk en arteriële aandoeningen. Het risico nam toe met de duur van het gebruik¹². Een andere studie wees op een licht verhoogd risico op cardiomyopathie (een ziekte van de hartspier) bij langdurig gebruik bij jongvolwassenen¹³.
Het is echter cruciaal om deze bevindingen in de juiste context te plaatsen. Ten eerste is het absolute risico klein. Ten tweede moet dit risico worden afgewogen tegen de aanzienlijke risico’s van onbehandelde ADHD. Zoals eerder beschreven, leiden onbehandelde symptomen tot chronische stress, een ongezonde leefstijl en comorbide aandoeningen die op zichzelf krachtige voorspellers zijn van hart- en vaatziekten.
Een grote overzichtsstudie concludeerde dat, hoewel medicatie een risicofactor kan zijn, andere factoren zoals roken en comorbiditeiten een grotere rol spelen⁸. Goede medische begeleiding is essentieel. Voordat gestart wordt met medicatie, en ook tijdens de behandeling, moeten de bloeddruk en hartslag standaard worden gecontroleerd. Een cardiologische screening kan nodig zijn bij patiënten met bestaande hartklachten of een verhoogd risicoprofiel.
Voor veel vrouwen kan effectieve behandeling van ADHD juist leiden tot een verlaging van het totale cardiovasculaire risico. Wanneer de chaos in het hoofd afneemt, ontstaat er ruimte voor gedragsverandering. Vrouwen die goed zijn ingesteld op medicatie en/of therapie, geven vaak aan dat ze beter slapen, gezonder eten, meer structuur hebben en minder stress ervaren².
Implicaties voor de klinische praktijk
De sterke associatie tussen ADHD en hart- en vaatziekten bij vrouwen vraagt om een meer geïntegreerde aanpak in de zorg. Zowel ggz-professionals als zorgverleners in de somatische zorg, zoals huisartsen en cardiologen, moeten zich bewust zijn van dit verband.
Voor de ggz-professional:
- Screen proactief op cardiovasculaire risicofactoren: Vraag tijdens de intake en bij vervolgconsulten actief naar leefstijl (roken, voeding, beweging), slaappatroon, en lichamelijke klachten zoals hartkloppingen, pijn op de borst of kortademigheid.
- Monitor de lichamelijke gezondheid: Besteed aandacht aan gewicht, bloeddruk en hartslag, zeker wanneer medicatie wordt voorgeschreven. Werk hierin samen met de huisarts.
- Bied psycho-educatie: Leg de link tussen ADHD, chronische stress en lichamelijke gezondheid uit aan de cliënt. Kennis over het ‘waarom’ kan de motivatie voor leefstijlverandering vergroten.
- Denk integraal: Behandel niet alleen de ADHD, maar ook de vaak aanwezige comorbiditeiten zoals angst en depressie. Overweeg therapievormen die zich richten op stressmanagement, emotieregulatie en het aanleren van gezonde gewoontes.
Voor de huisarts en cardioloog:
- Wees alert op onderliggende ADHD: Overweeg de mogelijkheid van ADHD bij vrouwen die zich presenteren met onverklaarbare of atypische hartklachten, chronische vermoeidheid, slaapproblemen of klachten die lijken op een burn-out, zeker als deze samengaan met een gevoel van chaos en overprikkeling. Een simpele screeningsvraag als “Hoe was het voor u om stil te zitten op de basisschool?” kan al een indicatie geven.
- Werk samen met de ggz: Bij een vermoeden van ADHD is een verwijzing voor diagnostiek en behandeling essentieel. Een multidisciplinaire aanpak, zoals in het Nederlandse H3-netwerk (Hoofd, Hart, Hormonen), waarin psychiaters, cardiologen en gynaecologen samenwerken, is een veelbelovend model¹¹.
- Differentieer in de behandeling: Hartklachten bij een vrouw met ADHD kunnen een andere aanpak vereisen dan bij een vrouw zonder ADHD. Stressreductie en leefstijlinterventies zijn hierbij van cruciaal belang.
Conclusie: een oproep tot bewustwording en integratie
De connectie tussen ADHD en hart- en vaatziekten bij vrouwen is geen toevallige samenloop van omstandigheden, maar een serieus gezondheidsrisico dat wordt gedreven door een complex web van neurobiologische, gedragsmatige en hormonale factoren. De late diagnose, de internaliserende aard van de symptomen en de extra kwetsbaarheid tijdens hormonale overgangen plaatsen vrouwen met ADHD in een unieke risicopositie.
Het is tijd dat we de kunstmatige scheiding tussen de geestelijke en lichamelijke gezondheidszorg doorbreken. Voor de ggz-professional ligt hier een belangrijke taak: het herkennen van de fysieke risico’s die gepaard gaan met ADHD en het integreren van lichamelijke gezondheid in de psychische behandeling. Voor de somatische zorg geldt de omgekeerde uitdaging: het herkennen van de psychische nood achter de fysieke klacht. Alleen door een holistische en geïntegreerde benadering kunnen we de gezondheidsuitkomsten voor deze grote en kwetsbare groep vrouwen daadwerkelijk verbeteren.
Referenties
- Kooij JJS, Bijlenga D, Salerno L, Jaeschke R, Bitter I, Balázs J, et al. Updated European Consensus Statement on diagnosis and treatment of adult ADHD. Eur Psychiatry. 2019;56:14-34.
- De-Wit L, Didden R, Moonen X. ADHD bij vrouwen: Een leven lang anders. Amsterdam: Hogrefe; 2021.
- Wittekoek J. Het vrouwenhart: Gids voor een gezond en energiek leven. Amsterdam: Luitingh-Sijthoff; 2020.
- Ter Beek LS, Böhmer MN, Wittekoek ME, Kooij JJS. Lifetime ADHD symptoms highly prevalent in women with cardiovascular complaints. A cross-sectional study. Arch Womens Ment Health. 2023;26(6):851-855.
- Arnsten AFT. The Emerging Neurobiology of Attention Deficit Hyperactivity Disorder: The Key Role of the Prefrontal Association Cortex. J Pediatr. 2009;154(5):I-S43.
- Li L, Chen Q, Kuja-Halkola R, Sjölander A, Mataix-Cols D, Pérez-Vigil A, et al. Attention-deficit/hyperactivity disorder as a risk factor for cardiovascular diseases: a nationwide population-based cohort study. World Psychiatry. 2022;21(3):452-459.
- Cortese S, Castellanos FX. The neurobiology and genetics of attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD). J Med Genet. 2012;49(10):605-613.
- Catalá-López F, Peiró S, Ridao M, Sanfélix-Gimeno G, Gènova-Maleras R, Catalá MA. Inverse and direct relations between attention-deficit/hyperactivity disorder and cardiovascular diseases: A systematic review and meta-analysis of observational studies. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2012;51(9):921-932.
- Wajnsztajn A, Wajnsztajn F, Diaz-Gimenez L, Glidden D, Forcen FE. Sleep disorders in women with ADHD: A systematic review. J Psychiatr Res. 2022;147:205-214.
- Einarsdóttir K, Þórðardóttir EB, Aspelund T, et al. Psychiatric comorbidities in women with cardiometabolic conditions with and without ADHD: a population-based study. BMC Med. 2023;21(1):451.
- H3-netwerk. ADHD, hartklachten en hormonale klachten. Hoe zit het precies? [Internet]. Beschikbaar via: https://www.h3-netwerk.nl/artikelen/adhd-hartklachten-en-hormonale-klachten-hoe-zit-het-precies/. [Geraadpleegd 1 juli 2025].
- Zhang L, Yao H, Li L, et al. Long-term use of ADHD medications and risk of cardiovascular disease. JAMA Psychiatry. 2023;80(12):1236–1245.
- Gerard P, Hale E, Kennis M, et al. ADHD Stimulant Use Associated with Increased Risk of Cardiomyopathy in Young Adults. J Am Coll Cardiol. 2024;83(13_Supplement):1422-121.