Een geïntegreerd ecosysteem waar we niet de stoornis behandelen, maar de mens ontwikkelen.

Mark, 32 jaar, klopt voor de vierde keer aan bij de geestelijke gezondheidszorg. Zijn dossier is bekend: een hardnekkige verslaving aan cocaïne, verweven met een sociale angststoornis. Elke voorgaande behandeling was klinisch succesvol. Hij verliet de kliniek met goede moed, maar de stap naar de maatschappij bleek telkens een sprong in een diep, structuurloos gat. Zonder werk, zonder betekenisvolle daginvulling en met een fragiel sociaal netwerk, was de weg terug naar verdoving kort.

Het verhaal van Mark staat symbool voor een van de grootste uitdagingen in de moderne ggz. We zijn als sector uitstekend in staat om complexe problematiek te diagnosticeren en te behandelen. We stabiliseren, we reduceren symptomen en we bieden specialistische zorg van hoog niveau, zoals binnen TOP-GGZ-afdelingen. Toch zien we te vaak dat klinisch herstel niet automatisch leidt tot maatschappelijk herstel. De verbinding tussen de beschermde wereld van de zorg en de complexe realiteit van de samenleving is broos. Dit komt doordat de ondersteuning die een cliënt nodig heeft—op het gebied van wonen, leren, werken en sociale contacten—versnipperd is over verschillende organisaties, budgetten en professionele silo’s.

Dit artikel introduceert en bepleit een radicaal andere aanpak binnen de ggz: de herstel- en ontwikkelcampus. Een geïntegreerd ecosysteem waar behandeling niet het einddoel is, maar het startpunt van een traject naar een betekenisvol en autonoom leven. We verkennen het concept, de theoretische onderbouwing en de praktische uitvoering aan de hand van een casus. Tot slot analyseren we waarom dit model nog geen gemeengoed is en wat er nodig is om deze droom werkelijkheid te maken.

De grenzen van het huidige, gefragmenteerde systeem

De zorg voor mensen met complexe, vaak ook meervoudige problematiek, is een estafetteloop waarbij het stokje tussen verschillende lopers kan vallen. De behandeling van de psychische aandoening valt onder de Zorgverzekeringswet (Zvw). De begeleiding bij het wonen en de dagbesteding valt onder de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), uitgevoerd door de gemeente. Hulp bij het vinden van werk valt weer onder de Participatiewet.

Deze ‘schotten’ in de financiering creëren in de praktijk ook schotten in de zorg. Een cliënt moet navigeren tussen verschillende loketten, organisaties en professionals, die niet altijd dezelfde taal spreken of dezelfde doelen hebben. Het gevolg is dat we cliënten vaak deeloplossingen bieden. We bieden een dak boven het hoofd, maar geen perspectief op een echte baan. We bieden een zinvolle dagbesteding, maar geen kans om een erkend diploma te halen. We bieden uitmuntende therapie, maar laten de cliënt vervolgens los in een omgeving die een terugval bijna onvermijdelijk maakt. De kern van het probleem is dat we ons te veel richten op het ‘managen’ van de problematiek en te weinig op het ‘ontwikkelen’ van de persoon.

Het concept: de herstel- en ontwikkelcampus

Stel je een plek voor die deze fragmentatie doorbreekt. Een fysieke en digitale omgeving waar alle essentiële levensdomeinen samenkomen. Dat is de herstel- en ontwikkelcampus. Het is geen traditionele zorginstelling, maar een dynamisch ecosysteem, gebouwd op vier geïntegreerde pijlers.

Wonen: van opvang naar autonomie

De campus biedt een veilige en stabiele woonomgeving. Dit varieert van intensief begeleide woonvormen voor de eerste fase van stabilisatie tot zelfstandige studio’s aan de rand van de campus. Het doel is niet om mensen permanent te huisvesten, maar om een duidelijk groeipad te bieden. In samenwerking met woningcorporaties worden er actieve trajecten opgezet voor doorstroom naar een reguliere woning in de wijk.

Leren: van dagbesteding naar talentontwikkeling

In plaats van traditionele dagbesteding richt de campus zich op het ontdekken en ontwikkelen van talent. Dit gebeurt in samenwerking met reguliere onderwijsinstellingen, zoals het mbo. Cliënten—of beter gezegd: studenten—kunnen erkende certificaten of zelfs een startkwalificatie behalen in vakgebieden die aansluiten bij hun interesse en de vraag op de arbeidsmarkt. Denk aan IT-support, groenvoorziening, horeca of creatieve beroepen. Het leerproces is flexibel en wordt aangepast aan het tempo en de belastbaarheid van de student.

Werken: van re-integratie naar echte banen

De campus slaat actieve bruggen naar de arbeidsmarkt. Dit gebeurt via sociale firma’s op de campus zelf en via strategische partnerschappen met commerciële bedrijven in de regio. 

Behandelen: van symptoomreductie naar levenskwaliteit

De specialistische behandeling blijft de kern, maar het doel verschuift. De behandeling (waar mogelijk zelfs met Top GGZ-status) is niet langer alleen gericht op het verminderen van symptomen. Het wordt een ondersteunend instrument om de doelen op het gebied van wonen, leren en werken te behalen. Therapie is direct gekoppeld aan de uitdagingen van het dagelijks leven. De campus fungeert hierbij als een ‘living lab’, waar de effectiviteit van deze integrale aanpak continu wordt onderzocht en verbeterd.

De theoretische onderbouwing

Dit model komt niet uit de lucht vallen. Het is de logische synthese van verschillende bewezen theorieën en methodieken uit de zorg en de psychologie.

De herstelbeweging (Recovery Movement): De campus is gebouwd op de principes van de herstelbeweging, die stelt dat herstel meer is dan genezing. Het is een diep persoonlijk proces waarin iemand zijn leven weer in eigen hand neemt, ondanks de beperkingen van een aandoening. Hoop, identiteit, zingeving en verbondenheid staan hierin centraal.

Individuele Plaatsing en Steun (IPS): De pijler ‘werken’ is sterk gebaseerd op de IPS-methodiek. Dit is een evidence-based aanpak die mensen met ernstige psychische aandoeningen helpt om een reguliere, betaalde baan te vinden en te behouden. Het principe is ‘plaatsen en dan trainen’, niet andersom.

Community Reinforcement Approach (CRA): Dit is een gedragstherapeutische methode die zich richt op het versterken van de positieve, niet-verslaafde elementen in iemands leven. Door de omgeving van de cliënt (werk, sociale contacten, vrijetijdsbesteding) positief te beïnvloeden, wordt de behoefte aan middelengebruik minder. De campus is in feite één grote Community Reinforcement Approach.

Positieve psychologie: De hele visie ademt de geest van de positieve psychologie. De focus verschuift van wat er mis is met iemand (de klachtgerichte benadering) naar wat iemands sterktes en talenten zijn. Door te bouwen op wat wél kan, wordt een positieve spiraal van groei en zelfvertrouwen in gang gezet.

De praktijkcasus

Laten we terugkeren naar Mark. Hoe zou zijn traject eruitzien op de herstel- en ontwikkelcampus?

Bij zijn intake wordt niet alleen zijn problematiek in kaart gebracht, maar ook zijn latente talent voor computers. In de eerste fase van stabilisatie woont hij op de campus, volgt hij zijn geïntegreerde behandeling en begint hij twee keer per week in de IT-werkplaats. Hij leert simpele reparaties uitvoeren en hervindt een gevoel van competentie.

Na een aantal maanden is hij stabiel. Via de campus start hij met een officieel MBO-certificaat ‘IT Support’ en loopt hij stage bij een lokaal IT-bedrijf dat partner is van de campus. Zijn therapeut helpt hem om te gaan met de stress die de stage met zich meebrengt. Hij verhuist naar een zelfstandigere studio, waar hij leert budgetteren en voor zichzelf te zorgen.

Uiteindelijk behaalt hij zijn certificaat en krijgt hij een parttime contract aangeboden. Met hulp van de campus en een woningcorporatie vindt hij een eigen appartement in de wijk. De nazorg is warm en laagdrempelig: hij heeft nog een half jaar contact met zijn talentcoach en kan via een alumni-netwerk zijn ervaringen delen met nieuwe studenten. Mark is niet alleen ‘clean’ en ‘stabiel’; hij is een IT-medewerker, een huurder, een collega. Hij heeft zijn leven terug.

Waarom bestaat de campus nog niet op grote schaal?

Als het idee van een geïntegreerde campus zo logisch en effectief klinkt, waarom zien we dit model dan niet overal? De barrières zijn niet inhoudelijk, maar vooral systemisch en cultureel van aard.

Schotten in de financiering

Dit is de grootste drempel. De budgetten voor zorg (Zvw), begeleiding (Wmo) en werk (Participatiewet) zijn strikt gescheiden. Een integrale aanpak vereist een integrale financiering, bijvoorbeeld via een persoonsgebonden budget dat over de domeinen heen kan worden ingezet. Dit vraagt om moedige afspraken tussen zorgverzekeraars, gemeenten en het UWV.

Organisatorische en professionele silo’s

Zorginstellingen, onderwijsorganisaties en bedrijven spreken verschillende talen en hebben verschillende culturen en doelen. Structurele samenwerking vereist dat organisaties een deel van hun autonomie opgeven en investeren in een gezamenlijke visie.

Risicomijdend gedrag

Investeren in een campusmodel is een lange-termijn investering. De kosten gaan voor de baten uit. In een tijd van krappe budgetten zijn organisaties en financiers vaak huiverig om te investeren in een model waarvan de (maatschappelijke) opbrengst pas na jaren volledig zichtbaar wordt.

Gebrek aan integraal leiderschap

Dit soort transities vraagt om leiders die over de grenzen van hun eigen domein kunnen denken en handelen. Leiders die zowel de zorginhoud, de bedrijfsvoering als het maatschappelijke en politieke krachtenveld begrijpen. Dit zijn de bruggenbouwers die nu en in de toekomst hard nodig zijn⁴.

De implementatie: wat is ervoor nodig?

De realisatie van een herstel- en ontwikkelcampus is een complexe, maar geen onmogelijke opgave. Het vraagt om een aantal randvoorwaarden.

Allereerst is een gedragen visie en moedig leiderschap nodig. Het begint met een bestuurder of manager die dit droombeeld omarmt en bereid is de systemische barrières te doorbreken.

Ten tweede vereist het een multidisciplinair projectteam. Naast zorgprofessionals zijn er experts nodig op het gebied van onderwijs, arbeidsbemiddeling, vastgoedontwikkeling en business development.

Ten derde zijn strategische partnerschappen cruciaal. Er moeten duurzame allianties worden gesmeed met gemeenten, zorgverzekeraars, onderwijsinstellingen en het lokale bedrijfsleven. Dit vraagt om intensief netwerken en het creëren van een win-win situatie voor alle betrokkenen.

Tot slot vraagt het om creatieve financieringsmodellen. Naast de reguliere zorgbudgetten kan er een beroep worden gedaan op Europese sociale fondsen, landelijke innovatiesubsidies en bijdragen van filantropische stichtingen of maatschappelijk betrokken bedrijven.

Dus…

De zorg voor mensen met ernstige en complexe psychische aandoeningen staat op een kruispunt. We kunnen doorgaan met het optimaliseren van ons huidige, gefragmenteerde systeem, of we kunnen de moed tonen om een fundamenteel andere weg in te slaan. De herstel- en ontwikkelcampus is meer dan een idealistisch droombeeld; het is een logische en evidence-based volgende stap in de evolutie van de geestelijke gezondheidszorg.

Het vergt een transitie van denken in problemen naar denken in potentieel. Van het managen van een ziekte naar het ontwikkelen van een mens. Door de muren tussen de domeinen van zorg, wonen, leren en werken te slechten, creëren we niet alleen effectievere zorg, maar ook een diepgaande maatschappelijke waarde. We geven mensen als Mark niet alleen hun stabiliteit terug, maar ook hun toekomst. En dat is uiteindelijk de meest waardevolle investering die we als samenleving kunnen doen.

Een herstel- en ontwikkelcampus in de GGZ zou een integrale leef- en leeromgeving zijn. Het is niet alleen een plek waar mensen behandeling krijgen, maar waar ze ook:

• Wonen: Een veilige en ondersteunende woonomgeving die bijdraagt aan stabiliteit.
• Leren: Mogelijkheden krijgen voor educatie, het ontwikkelen van nieuwe vaardigheden en het vergroten van zelfredzaamheid.
• Werken/dagbesteding: Opties voor zinvolle dagbesteding, re-integratie op de arbeidsmarkt of het ontdekken van talenten.

Het cruciale element wat we hier aan toevoegen, en wat het concept nog sterker maakt, is de fysieke aanwezigheid van betrokken ketenpartners. Door partners zoals:

• GGZ-instellingen (voor specifieke behandelingen)
• Woonbegeleiding
• Onderwijsinstellingen (voor scholing of cursussen)
• Arbeidsre-integratiebedrijven
• Welzijnsorganisaties
• Cliëntenorganisaties

… allemaal op één locatie (of op nauw met elkaar verbonden locaties) te vestigen, creëer je een naadloze samenwerking. Dit voorkomt versnippering van zorg en ondersteuning, verlaagt drempels voor cliënten om de juiste hulp te vinden en bevordert een holistische benadering van herstel. Het is dan echt een ecosysteem gericht op welzijn en ontwikkeling.

Dit concept kan enorm waardevol zijn om mensen te ondersteunen in hun herstelproces en hen te helpen volwaardig deel te nemen aan de maatschappij.