Cariprazine is een antipsychoticum dat gedeeltelijke agonistische effecten heeft op de D3-receptor, met een hogere affiniteit dan dopamine zelf, wat heeft geleid tot significante procognitieve effecten in preklinische dierstudies. In een nieuwe systematische review zijn de effecten onderzocht van cariprazine op cognitieve metingen bij patiënten met schizofrenie en bipolaire stoornis.
Cariprazine
In tegenstelling tot traditionele antipsychotica, die voornamelijk gericht zijn op dopamine D2-receptoren, heeft cariprazine een voorkeur voor D3-receptoren, die betrokken zijn bij cognitieve functies, stemmingsregulatie en motivatie (Boydstun, 2023; Earley et al., 2019). Dit unieke receptorprofiel draagt waarschijnlijk bij aan de effectiviteit ervan bij het verbeteren van cognitieve tekorten geassocieerd met deze psychiatrische aandoeningen.
Uit klinische studies blijkt dat cariprazine aanzienlijke verbeteringen in cognitieve prestaties kan opleveren. Een systematische review toonde aan dat cariprazine beter was dan risperidon in het verbeteren van cognitieve functies, gemeten aan de hand van PANSS-afgeleide cognitieve scores, vooral op het gebied van ongeorganiseerde gedachten en prosociaal functioneren (Brondino et al., 2023). Bovendien hebben post-hoc analyses van klinische proeven aangetoond dat patiënten die met cariprazine werden behandeld, grotere cognitieve verbeteringen vertoonden dan degenen die placebo of andere antipsychotica ontvingen (McIntyre et al., 2022). Deze bevindingen suggereren dat cariprazine niet alleen de positieve symptomen van schizofrenie aanpakt, maar ook een gunstig effect heeft op de cognitieve functies.
Dierstudies ondersteunen verder de pro-cognitieve effecten van cariprazine. Onderzoek heeft aangetoond dat toediening van cariprazine in knaagdiermodellen leidt tot verbeteringen in leren en geheugen, vooral in hersengebieden zoals de hippocampus en de prefrontale cortex (Zlatanova et al., 2022; Zimnisky et al., 2012). Het vermogen van het middel om door fencyclidine (PCP) geïnduceerde cognitieve stoornissen in deze modellen te herstellen, benadrukt de mogelijke therapeutische rol bij cognitieve tekorten (Zimnisky et al., 2012). Daarnaast suggereert de modulatie van gamma-oscillaties in de hippocampus door cariprazine een neurofysiologisch mechanisme waardoor het zijn cognitieve verbeteringen kan uitoefenen (Meier et al., 2020).
De klinische implicaties van de pro-cognitieve effecten van cariprazine zijn significant, vooral gezien de hoge prevalentie van cognitieve tekorten bij schizofrenie en bipolaire stoornis, die vaak resistent zijn tegen conventionele behandelingen (Csehi et al., 2022). Door de cognitieve functie te verbeteren, kan cariprazine het psychosociaal functioneren en de kwaliteit van leven voor patiënten verbeteren, en een kritieke onvervulde behoefte in het beheer van deze aandoeningen aanpakken (Reznik et al., 2020).
Huidige studie
De huidige review omvatte patiënten van alle leeftijden met schizofrenie en bipolaire stoornis, in elk stadium van de ziekte, en studies waarin cariprazine in flexibele doses werd toegediend. De zoekopdracht was beperkt tot gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken (RCT’s) en de kwaliteit van de studies werd beoordeeld met de Jadad-schaal, die zich richt op randomisatie, blindering en uitval. De meeste studies toonden een goede tot uitstekende methodologische kwaliteit.
Resultaten
In schizofrenie toonde cariprazine betere cognitieve uitkomsten dan placebo placebo in zowel vroege als late stadia van de ziekte. Het overtrof ook risperidon en aripiprazol in aandachtgerelateerde cognitieve tests. In bipolaire stoornis verbeterde cariprazine de cognitie in vergelijking met placebo, met name bij lage doses (1,5–3 mg/d)1. De grootste voordelen werden waargenomen bij patiënten met grotere cognitieve beperkingen bij aanvang.
Discussie
De procognitieve effecten van cariprazine lijken vooral uitgesproken bij lage doses, waarschijnlijk vanwege de hogere affiniteit voor dopamine D3-receptoren bij lagere doses. Dit farmacologische profiel suggereert dat cariprazine een veelbelovende optie kan zijn voor het verbeteren van cognitie bij patiënten met schizofrenie en bipolaire stoornis. Het is echter belangrijk op te merken dat de verbetering in cognitieve prestaties ook secundair kan zijn aan de verbetering van andere klinische symptomen door het gebruik van cariprazine.
Conclusie
Hoewel de resultaten veelbelovend zijn, is verder onderzoek nodig om de directe procognitieve eigenschappen van cariprazine te bevestigen en om de effecten op lange termijn op functionele uitkomsten en kwaliteit van leven te beoordelen. Toekomstige studies zouden gestandaardiseerde cognitieve beoordelingsinstrumenten moeten gebruiken om de effectiviteit van cariprazine in verschillende cognitieve domeinen volledig te evalueren. Dit is cruciaal voor een volledige beoordeling van de werkzaamheid van cariprazine bij de behandeling van cognitieve tekorten bij patiënten met schizofrenie of bipolaire stoornis.
Referenties
García-Fernández, L., Romero-Ferreiro, V., Peñuelas-Calvo, I., Álvarez-Mon, M. A., Scala, M., Romero-Ferreiro, C., Jiménez López, E., Santos, J. L., & Rodriguez-Jimenez, R. (2024). Cariprazine and cognition in patients with schizophrenia and bipolar disorder: A systematic review. Harvard Review of Psychiatry, 32(6), 207-217. https://doi.org/10.1097/HRP.0000000000000411
Boydstun, C. (2023). Cariprazine: an augmentation strategy for treatment-resistant schizophrenia with pro-cognitive and anti-hostility effects. International Clinical Psychopharmacology, 38(5), 361-366. https://doi.org/10.1097/yic.0000000000000469
Brondino, N., Olivola, M., Bassetti, N., Parente, S., Arienti, V., Civardi, S., … & Topa, P. (2023). Cognitive effects of lurasidone and cariprazine: a mini systematic review. Current Neuropharmacology, 21(12), 2431-2446. https://doi.org/10.2174/1570159×21666230727140843
Csehi, R., Dombi, Z., Sebe, B., & Molnár, M. (2022). Real-life clinical experience with cariprazine: a systematic review of case studies. Frontiers in Psychiatry, 13. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2022.827744
Earley, W., Burgess, M., Rekeda, L., Dickinson, R., Szatmári, B., Németh, G., … & Yatham, L. (2019). Cariprazine treatment of bipolar depression: a randomized double-blind placebo-controlled phase 3 study. American Journal of Psychiatry, 176(6), 439-448. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2018.18070824
McIntyre, R., Daniel, D., Vieta, E., Laszlovszky, I., Goetghebeur, P., Earley, W., … & Patel, M. (2022). The efficacy of cariprazine on cognition: a post hoc analysis from phase ii/iii clinical trials in bipolar mania, bipolar depression, and schizophrenia. CNS Spectrums, 28(3), 319-330. https://doi.org/10.1017/s109285292200013x
Meier, M., Lemercier, C., Kulisch, C., Kiss, B., Lendvai, B., Adham, N., … & Gerevich, Z. (2020). The novel antipsychotic cariprazine stabilizes gamma oscillations in rat hippocampal slices. British Journal of Pharmacology, 177(7), 1622-1634. https://doi.org/10.1111/bph.14923
Reznik, A., Михайлович, Р., Arbuzov, A., Леонидович, А., Murin, S., Павлович, М., … & Викторович, П. (2020). Negative symptoms of schizophrenia: new prospects of cariprazine treatment. Consortium Psychiatricum, 1(2), 43-51. https://doi.org/10.17650/2712-7672-2020-1-2-43-51
Zimnisky, R., Chang, G., Gyertyán, I., Kiss, B., Adham, N., & Schmauss, C. (2012). Cariprazine, a dopamine d3-receptor-preferring partial agonist, blocks phencyclidine-induced impairments of working memory, attention set-shifting, and recognition memory in the mouse. Psychopharmacology, 226(1), 91-100. https://doi.org/10.1007/s00213-012-2896-5
Zlatanova, H., Georgieva-Kotetarova, M., Vilmosh, N., & Kandilarov, I. (2022). Evaluation of the effect of cariprazine on memory and cognition in experimental rodent models. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(22), 14748. https://doi.org/10.3390/ijerph192214748
