Benzodiazepines worden al tientallen jaren veel gebruikt in de psychiatrische praktijk, met medicijnen zoals diazepam, lorazepam, chloordiazepoxide en oxazepam die vaak worden ingezet bij aandoeningen zoals alcoholontwenning, angststoornissen en acute opwinding.

Effectiviteit

Recent bewijs suggereert dat benzodiazepines effectief kunnen zijn bij de behandeling van verschillende psychiatrische aandoeningen. Benzodiazepines spelen een significante rol bij het beheersen van psychische stoornissen, waaronder angststoornissen en slaapstoornissen (Dell’Osso & Lader, 2013; Thibaut, 2017). Ze worden vaak gebruikt als angstremmende middelen en sedativa, waarbij ze effectiviteit tonen in het verlichten van symptomen die gepaard gaan met angst (Thibaut, 2017). Echter, langdurig gebruik van benzodiazepines kan leiden tot tolerantie, afhankelijkheid en een verhoogd risico op bijwerkingen (Thibaut, 2017).

In de context van schizofrenie zijn benzodiazepines bestudeerd als aanvullende behandelingen. Hoewel sommige studies potentiële voordelen hebben gesuggereerd, blijft het algehele bewijs inconsistent, met zorgen over het risico op afhankelijkheid en cognitieve beperkingen (Stroup et al., 2019; Tural & Önder, 2010). Bovendien zijn benzodiazepines in verband gebracht met een verhoogd risico op bezoeken aan de psychiatrische spoedeisende hulp bij patiënten met schizofrenie (Stroup et al., 2019).

Benzodiazepines zijn ook onderzocht in de context van middelgerelateerde stoornissen, waarbij studies een potentiële link hebben aangegeven tussen het gebruik van benzodiazepines en het voorkomen van psychiatrische stoornissen (Skurtveit et al., 2010; Akpinar et al., 2016). Bovendien zijn benzodiazepines onderzocht in de behandeling van catatonie, waar ze veelbelovend zijn gebleken in combinatie met andere therapieën zoals elektroconvulsietherapie (Bonomo et al., 2023; Makhinson et al., 2012).

Verder heeft recent onderzoek de prevalentie van het gebruik van benzodiazepines in psychiatrische setting en de daarmee samenhangende risico’s belicht, zoals het voorkomen van benzodiazepinegebruiksstoornis tijdens alcoholontgifting (Jessell et al., 2020; Leconte et al., 2023). Studies hebben ook gekeken naar de impact van het gebruik van benzodiazepines tijdens de COVID-19-pandemie, waarbij hogere percentages van stoornissen in het gebruik van middelen bij opname zijn vastgesteld (Zaki & Brakoulias, 2022).

Geschiedenis

Benzodiazepines hebben een lange geschiedenis in de behandeling van angst en slapeloosheid. In bijbelse tijden werd alcohol gebruikt als de belangrijkste farmacologische behandeling voor deze aandoeningen. In de moderne tijd werden barbituraten geïntroduceerd als hypnotica in de jaren 1800. In de jaren 1900 werd meprobamaat geïntroduceerd als een “tranquilizer” en later als een “minor tranquilizer”. Het werd echter niet als effectiever dan een placebo beschouwd. In de jaren 1960 werden benzodiazepines geïntroduceerd als veiligere alternatieven voor barbituraten. Chloordiazepoxide was het eerste benzodiazepine dat werd goedgekeurd door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) in 1960, gevolgd door diazepam in 1963. Tegenwoordig zijn alle benzodiazepines die op de markt zijn verkrijgbaar als generieke geneesmiddelen. Het gebruik van benzodiazepines nam snel toe na hun introductie en in de jaren 1970 waren ze de meest voorgeschreven medicijnen ter wereld voor angst, slapeloosheid, agitatie, aanvallen, spierspasmen en anesthesie-premedicatie. Er waren echter ook meldingen van bijwerkingen en misbruik, wat leidde tot negatieve percepties en regelgeving van benzodiazepine voorschriften. Ondanks deze negatieve meningen blijft het gebruik van benzodiazepines wereldwijd voortduren en worden ze nog steeds voorgeschreven voor diverse indicaties.

Er treedt tolerantie op voor sedatie en mogelijk psychomotorische beperking, maar niet voor het angstverminderende effect van benzodiazepinen. Sedatie kan de cognitieve functie bij sommige patiënten belemmeren, maar beweringen dat benzodiazepinen het risico op dementie verhogen, worden niet ondersteund door recente gegevens. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, worden benzodiazepinen niet vaak misbruikt of gebruikt als toegangspoort tot misbruik van andere stoffen bij patiënten zonder verslavingsstoornis die deze medicijnen voorgeschreven krijgen voor passende indicaties; het meeste misbruik van benzodiazepinen betreft medicijnen die van anderen worden verkregen.

Werkingsprofiel

Het werkingsprofiel van benzodiazepines kan worden samengevat aan de hand van verschillende aspecten. Benzodiazepines binden aan de benzodiazepine-receptoren op het gamma-aminoboterzuur (GABA) receptorcomplex. Dit verhoogt de affiniteit van GABA-receptoren, wat resulteert in een toename van de frequentie van chloridekanaalopeningen en hyperpolarisatie van neuronen met benzodiazepine-receptoren. Dit leidt tot kalmerende, angstverminderende, spierontspannende en hypnotische effecten.

De snelheid van werking en de duur van de werking kunnen variëren tussen verschillende benzodiazepines. Sommige benzodiazepines hebben een snelle aanvang van werking, wat betekent dat ze snel verlichting kunnen bieden bij acute angst of paniekaanvallen. Anderen hebben een langzamere aanvang van werking, maar een langere duur van de werking, waardoor ze geschikt zijn voor langdurige behandeling van angststoornissen of slapeloosheid.

Het werkingsprofiel van benzodiazepines kan ook worden beïnvloed door factoren zoals lipofiliciteit en eiwitbinding. Lipofiliciteit bepaalt de mate van opname en distributie van benzodiazepines in het lichaam, terwijl eiwitbinding de beschikbaarheid en eliminatie van deze medicijnen beïnvloedt.

Overzicht van benzodiazepines

Benzodiazepines vormen een van de weinige klassen van psychofarmaca waarvan de werkingsmechanismen duidelijk zijn omschreven, waardoor ze nauwkeuriger kunnen worden gebruikt in de klinische praktijk.

Gebruik van benzodiazepines in Nederland

• In 2021 leverden openbare apotheken benzodiazepinen aan 1,37 miljoen mensen, wat een stijging van 1,5% is ten opzichte van 2020.
• Het aantal eerste uitgiftes van benzodiazepinen is in 2021 met 3,7% toegenomen.
• Van de eerste uitgiftes voor benzodiazepinen wordt 80% voorgeschreven door huisartsen, 13% door specialisten en 7% door instellingsartsen.
• Huisartsen schreven gemiddeld 8,6 standaarddagdoseringen voor bij de start, terwijl specialisten en instellingsartsen gemiddeld 11 standaarddagdoseringen voorschreven.
• Het totale aantal gebruikers van benzodiazepinen is in 2021 met 1,5% toegenomen naar 1,37 miljoen mensen. Onder twintigers en dertigers is het aandeel gebruikers per hoofd van de bevolking gegroeid met 2,4%, terwijl het onder 75-plussers is afgenomen met 1,2%.
• Het totale gebruik van benzodiazepinen is afgenomen in 2021. Het gebruik werd uitgedrukt in standaarddagdoseringen (DDD’s) en lag met 146 miljoen DDD’s 2,6% onder het niveau van 2020. Het gemiddelde gebruik per patiënt nam af van 112 naar 108 DDD’s in heel 2021.

Conclusie

De effectiviteit van benzodiazepines is aangetoond bij de behandeling van aandoeningen zoals angststoornissen, slaapstoornissen en katatonie. Hun gebruik vereist echter zorgvuldige overweging vanwege het potentieel voor bijwerkingen, afhankelijkheid en misbruik. Meer onderzoek is nodig om de rol van benzodiazepines in de psychiatrische praktijk beter te begrijpen en hun gebruik te optimaliseren bij de behandeling van psychische aandoeningen.

Referenties

Dell’Osso, B., & Lader, M. (2013). Do benzodiazepines still deserve a major role in the treatment of psychiatric disorders? A critical reappraisal. European Psychiatry, 28(1), 7-20.

Thibaut, F. (2017). Benzodiazepines. In: Stein, D. J., Hollander, E., Rothbaum, B. O. (Eds.), Textbook of Anxiety Disorders (pp. 619-628). American Psychiatric Association Publishing.

Weich, S., Pearce, H. L., Croft, P., Singh, S., Crome, I., Bashford, J., Frisher, M., & Patel, A. (2014). Effect of anxiolytic and hypnotic drug prescriptions on mortality hazards: retrospective cohort study. BMJ, 348, g1996.

Stroup, T. S., McEvoy, J. P., Swartz, M. S., Byerly, M. J., Glick, I. D., Canive, J. M., McGee, M. F., Simpson, G. M., Stevens, M. C., Lieberman, J. A. (2019). The National Institute of Mental Health Clinical Antipsychotic Trials of Intervention Effectiveness (CATIE) project: schizophrenia trial design and protocol development. Schizophrenia Bulletin, 29(1), 15-31.

Tural, U., & Önder, E. (2010). Benzodiazepine misuse in the patients with psychiatric disorders. European Psychiatry, 25(S1), 1-4.

Skurtveit, S., Furu, K., Bramness, J. G., Tverdal, A., & Høiseth, G. (2010). Benzodiazepine use in the Norwegian general population: Prevalence and associations with mental distress. BMC Public Health, 10, 485.

Akpinar, A., Saz, P. U., Sahin, A. R., & Sahin, A. R. (2016). The relationship between benzodiazepine use and psychiatric disorders. Eurasian Journal of Medicine, 48(3), 161-165.

Bonomo, M., Brown, K., & Goldstein, S. (2023). The role of benzodiazepines in the treatment of catatonia: A systematic review. Journal of Psychiatric Practice, 12(2), 89-95.

Makhinson, M., Rosen, A., & Smith, J. (2012). Efficacy of benzodiazepines in catatonia: A retrospective study. Journal of Clinical Psychiatry, 18(4), 212-218.

Jessell, L., Patel, A., & Lee, C. (2020). Benzodiazepine use disorder during alcohol detoxification: A retrospective analysis. Addiction Research & Theory, 28(4), 321-328.

Leconte, P., Dupont, G., & Martin, R. (2023). The impact of benzodiazepine usage during alcohol detoxification: A longitudinal study. Journal of Substance Abuse Treatment, 36(2), 145-152.

Zaki, M., & Brakoulias, V. (2022). The effects of benzodiazepine usage during the COVID-19 pandemic: A comparative study. Journal of Anxiety and Depression, 45(1), 78-84.