Het schadelijke gebruik van alcohol is wereldwijd een oorzaak van meer dan 200 ziekten en verwondingen. Jaarlijks is er wereldwijd sprake van 3 miljoen sterfgevallen uit schadelijk alcoholgebruik, wat overeenkomt met 5,3% van alle sterfgevallen. Ongeveer 5,1% van de mondiale ziektelast is toe te schrijven aan alcohol, gemeten in disability-adjusted life years (DALYs). Naast gezondheidsgevolgen brengt schadelijk alcoholgebruik aanzienlijke sociale en economische verliezen met zich mee voor individuen en de samenleving als geheel.
WHO Statement
Alcoholgebruik verhoogt het risico op verschillende gezondheidsaandoeningen, waaronder alcoholafhankelijkheid, levercirrose, niet-overdraagbare ziekten en mentale problemen. Het is een belangrijke oorzaak van vroegtijdige sterfte en handicaps, vooral bij jongere mensen. Bovendien is alcohol geclassificeerd als een kankerverwekkende stof (groep 1) en is het causaal verbonden met zeven soorten kanker, waaronder lever-, darm- en borstkanker. Er is geen veilige drempel voor alcoholgebruik vastgesteld wat betreft de risico’s op kanker en andere gezondheidsproblemen, en er is geen bewijs dat alcohol bescherming biedt tegen kanker.
Bevindingen over alcohol tonen aanzienlijke gezondheidsrisico’s die gepaard gaan met het gebruik ervan. Onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) benadrukt de wereldwijde impact van alcoholconsumptie (WHO, 2018). Studies wijzen op een verband tussen alcoholgebruik en verschillende vormen van kanker (Secretan et al., 2009; Rumgay et al., 2021; Rovira & Rehm, 2021). Bovendien is aangetoond dat alcohol in verband wordt gebracht met hart- en vaatziekten (Ronksley et al., 2011) en een effect heeft op de insulinegevoeligheid en de glycemische status (Schrieks et al., 2015). Daarnaast benadrukken analyses de populatieniveau risico’s van alcoholconsumptie op basis van factoren zoals hoeveelheid, geografie, leeftijd, geslacht en jaar (GBD 2020 Alcohol Collaborators, 2022). Deze bevindingen onderstrepen de veelomvattende impact van alcohol op de volksgezondheid.
Alcoholgebruik in Nederland: Cijfers en Patronen
Alcohol is een veelvoorkomende drug die door bijna 8 van de 10 Nederlanders van 18 jaar en ouder wordt geconsumeerd, zo blijkt uit cijfers van 2022. Opvallend is dat 43,5% van de volwassen bevolking zich houdt aan het advies van de Gezondheidsraad en geen of weinig alcohol drinkt. Desondanks drinkt ruim 1 op de 15 (6,5%) volwassen Nederlanders overmatig, en 8,3% wordt beschouwd als zware drinker.
Stijgende Onthouding en Overmatig Drinken
Het percentage van de volwassen bevolking dat geen alcohol drinkt of niet meer dan één glas per dag drinkt, is gestegen van 37,4% in 2014 naar 41,5% in 2019 en nam in 2020 verder toe naar 44,4%. Het percentage overmatige drinkers is gedaald van 9,9% in 2014 naar 8,5% in 2019 en is in 2020 verder gedaald naar 6,9%. In 2022 drinkt 6,5% van de volwassenen overmatig. Zwaar drinken blijft sinds 2014 schommelen rond de 8 á 9%.
Geslachtsverschillen in Alcoholgebruik
Opmerkelijk is dat veel meer vrouwen (53,3%) dan mannen (33,5%) zich houden aan het advies van de Gezondheidsraad en geen alcohol drinken of niet meer dan één glas per dag. Bovendien blijkt dat mannen anderhalf zo vaak overmatig en zwaar drinken dan vrouwen.
Leeftijdsgebonden Alcoholconsumptie
Het is ook interessant om te zien dat jongeren van 18 tot en met 24 jaar relatief vaak overmatig drinken, met bijna 13%. Daarna neemt het overmatig drinken af tot 3,6% onder de 40-49-jarigen, waarna het weer iets lijkt toe te nemen. Zwaar drinken neemt af met het stijgen van de leeftijd, met name jongvolwassenen van 18 t/m 24 jaar drinken vaak zwaar (ruim 1 op de 5).
Minderjarig Alcoholgebruik
Daarnaast blijkt dat meer dan de helft van de minderjarige jongeren (12 t/m 16 jaar) die alcohol drinken, dit verkrijgt van vrienden of ouders. Ook blijft het zorgwekkend dat er nog regelmatig alcohol aan minderjarigen wordt verkocht. Ongeveer 2 op de 5 aankooppogingen door minderjarige jongeren mislukt, de andere pogingen slagen. De correcte naleving in 2022 was het hoogst in slijterijen en supermarkten, wat aangeeft dat er ruimte is voor verbetering in andere verkooppunten.
Trends in Alcoholconsumptie in Nederland
De consumptie van alcohol in Nederland was het grootst in het laatste kwart van de twintigste eeuw. Sindsdien is er sprake van een lichte daling gevolgd door een stabilisering sinds 2014. In 2021 werd per hoofd van de bevolking (vanaf 15 jaar) 8,1 liter pure alcohol geconsumeerd.
Impact van Alcoholgebruik op Verslavingszorg
De cijfers wijzen uit dat alcohol een aanzienlijke invloed heeft op de gezondheidszorg. Na een stijging tot 2010 lijkt zich tot 2015 een geringe daling af te tekenen in het aantal cliënten in verslavingszorg door alcoholproblematiek. Volgens voorlopige gegevens van het Landelijk Alcohol en Drugs Informatie Systeem stonden er in 2021 in totaal 24.231 personen geregistreerd bij verslavingszorg met primaire problematiek alcohol. Het aantal cliënten dat alcohol als secundair probleem noemt, was 3.138 (ten opzichte van 4.575 in 2015).
Alcoholgerelateerde Spoedeisende Hulpbezoeken
In 2021 werden naar schatting 15.600 personen op een Spoedeisende Hulp (SEH) behandeld voor een letsel naar aanleiding van een ongeval of geweldpleging waarbij voor zover bekend alcohol betrokken was. Meer dan de helft van deze gevallen betrof privé-ongevallen, zoals een val van de trap.
Voorlichting en Naleving van Regels
De cijfers benadrukken de noodzaak van bewustwording en voorlichting met betrekking tot alcoholgebruik, zowel onder volwassenen als jongeren, en het belang van naleving van wettelijke verkoopregels om de schadelijke effecten van alcoholgebruik te minimaliseren.
Conclusie
In Nederland tonen de cijfers aan dat hoewel een aanzienlijk deel van de bevolking zich houdt aan het advies van de Gezondheidsraad om geen of weinig alcohol te drinken, er nog steeds een aanzienlijk percentage is dat overmatig drinkt, vooral onder volwassen mannen. Ondanks een stijgende trend in onthouding en een daling in overmatig drinken, blijft alcoholgebruik een belangrijk volksgezondheidsprobleem dat verdere aandacht en actie vereist.
Referenties
World Health Organization. (2019, February 14). Global status report on alcohol and health 2018. https://apps.who.int/iris/handle/10665/274603
Secretan, B., Straif, K., Baan, R., et al. (2009). A review of human carcinogens—part E: tobacco, areca nut, alcohol, coal smoke, and salted fish. Lancet Oncology, 10, 1033-1034.
Rumgay, H., Shield, K., Charvat, H., et al. (2021). Global burden of cancer in 2020 attributable to alcohol consumption: A population-based study. Lancet Oncology, 22, 1071-1080.
Rovira, P., & Rehm, J. (2021). Estimation of cancers caused by light to moderate alcohol consumption in the European Union. European Journal of Public Health, 31, 591-596.
Rehm, J., Gmel Sr, GE., Gmel, G., et al. (2017). The relationship between different dimensions of alcohol use and the burden of disease – an update. Addiction, 112, 968-1001.
Wood, A. M., Kaptoge, S., Butterworth, A. S., et al. (2018). Risk thresholds for alcohol consumption: Combined analysis of individual-participant data for 599,912 current drinkers in 83 prospective studies. Lancet, 391, 1513-1523.
Ronksley, P. E., Brien, S. E., Turner, B. J., Mukamal, K. J., & Ghali, W. A. (2011). Association of alcohol consumption with selected cardiovascular disease outcomes: A systematic review and meta-analysis. BMJ, 342, d671.
Schrieks, I. C., Heil, A. L., Hendriks, H. F., Mukamal, K. J., & Beulens, J. W. (2015). The effect of alcohol consumption on insulin sensitivity and glycemic status: A systematic review and meta-analysis of intervention studies. Diabetes Care, 38, 723-732.
GBD 2020 Alcohol Collaborators. (2022). Population-level risks of alcohol consumption by amount, geography, age, sex, and year: A systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2020. Lancet, 400, 185-235.
Roerecke, M., & Rehm, J. (2014). Alcohol consumption, drinking patterns, and ischemic heart disease: A narrative review of meta-analyses and a systematic review and meta-analysis of the impact of heavy drinking occasions on risk for moderate drinkers. BMC Medicine, 12, 182.
