ADHD bij volwassenen is een veelvoorkomende aandoening, met ongeveer twee derde van de mensen die ADHD hebben die ook in het volwassen leven symptomen vertonen. De symptomen veranderen met de leeftijd, waarbij hyperactiviteit afneemt en aandachtsproblemen en organisatieproblemen meer naar voren komen. Behandeling van ADHD bij volwassenen vereist vaak lagere doses van stimulantia dan bij kinderen. Er zijn diverse factoren die kunnen bijdragen aan het voortbestaan van ADHD in het volwassen leven, zoals een lage sociaal-economische status, hoge stressniveaus in de jeugd of late trauma’s. Late-onset ADHD, waarbij de stoornis voor het eerst in het volwassen leven wordt geconstateerd, is mogelijk en komt voor in ongeveer 10% van de gevallen, met name bij vrouwen.

Keypoints

1. Volwassenen met ADHD: Er is een grotere prevalentie van ADHD bij volwassenen (2.8%) dan bij kinderen (2.2%), wat suggereert dat ADHD bij sommige mensen blijft bestaan in het volwassen leven.
2. Verandering van symptomen: Sommige gedragsproblemen remitteren, terwijl hyperactiviteit/onrust en planning/organisatieproblemen aanhouden. Dit wijst op een verschuiving in de symptomenpresentatie bij volwassenen.
3. Neurofysiologische veranderingen: Er zijn neurofysiologische verschillen tussen ADHD bij kinderen en bij volwassenen, met name in de activiteit van de striatale en prefrontale gebieden en in het aantal dopamine transporters.
4. Genetische en omgevingsinvloeden: De erfelijkheid van ADHD bij volwassenen is mogelijk lager dan bij kinderen, wat betekent dat omgevingsfactoren een grotere rol zouden kunnen spelen in de ontwikkeling van ADHD bij volwassenen.
5. Voorspellen van remissie: Het is niet mogelijk om vooraf te zeggen welke personen met ADHD hun symptomen zullen kwijtraken in het volwassen leven, en dit is onafhankelijk van de ernst van de stoornis, de leeftijd van eerste optreden, de kindertijd IQ, en gedragsproblemen in de kindertijd.

Prevalentie

De prevalentie van ADHD bij volwassenen varieert per studie, maar schommelt tussen 5% en 4.4% in de Verenigde Staten en tussen de 2% en 3% in Nederland. Er is een aanzienlijk percentage van mensen met ADHD dat in hun jonge volwassenheid nog restsymptomen of significant beperkingen vertoont in vergelijking met niet-betrokkenen. Er zijn theorieën die suggereren dat ADHD in de kindertijd kan worden gemaskeerd door copingmechanismes en pas in het volwassen leven zichtbaar wordt.

De hersenontwikkeling in de puberteit kan een rol spelen in het wisselende gedrag van tieners en het risico op impulsiviteit en verslaving. Er zijn genetische en neurofysiologische verschillen gevonden tussen ADHD in de kindertijd en ADHD bij volwassenen, met meer genetische overlap met depressie bij laat-optredend ADHD.

Late-onset ADHD

Late-onset ADHD wordt steeds vaker onderkend, met studies die aantonen dat ADHD voor het eerst in het volwassen leven kan worden geconstateerd. Er is discussie over of ADHD echt voor het eerst in het volwassen leven kan optreden of dat het eerder onopgemerkt bleef door intensieve coping of een gunstige omgeving.

Het is niet nuttig om behandeling te weigeren aan volwassenen met ADHD vanwege het ontbreken van een diagnose in de kindertijd, aangezien er geen aanwijzingen zijn dat behandeling minder effectief is bij late-onset ADHD. De zorgplicht wordt geschonden als de behandeling geweigerd wordt op basis van het ontbreken van schoolrapporten van de basisschool, terwijl de symptomen een volledig ADHD-beeld laten zien. In het licht van deze informatie, en hoewel er vragen blijven over de aard van late-onset ADHD, is het belangrijk om de behandeling van volwassenen met ADHD niet te belemmeren, ongeacht de leeftijd waarop de symptomen voor het eerst zijn opgetreden.

Symptomatologie

Barkley heeft een lijst samengesteld met typische symptomen van ADHD bij volwassenen en deze door onderzoek bevestigd. De symptomen die bij volwassenen overheersen zijn:

• Inattentie (afname tot 40% vergeleken met kinderen)
• Hyperactiviteit (afname tot 60% vergeleken met kinderen)
• Impulsiviteit (afname tot 60% vergeleken met kinderen)
• Emotionele overreactiviteit (toename bij volwassenen)
• Affectieve labiliteit
• Desorganisatie

Er zijn vier patronen van hyperactiviteit en inattentie vastgesteld tussen kindertijd en volwassenheid. Ook zijn er neurofysiologische veranderingen gemeten, waaronder een afname in het aantal dopamine transporters in de striatum bij volwassenen. Deze veranderingen suggereren dat ADHD bij volwassenen een andere pathofysiologische basis heeft dan bij kinderen.

Volwassenen met ADHD hebben meer mogelijkheden om hun leven te organiseren op een manier die de eigenaardigheden van ADHD (korte aandachtsspanne, hoge afleidbaarheid, voorkeur voor snelle takenwisseling) niet langer als een last maar als een voordeel ervaren. Dit in tegenstelling tot kinderen, die zich moeten onderwerpen aan strikte externe controle, vooral op school.

Mensen met ADHD hebben meer intrinsieke motivatie en minder extrinsieke motivatie, wat een belemmering kan zijn in een schoolomgeving die alleen extrinsieke motivatie aanmoedigt. De frustratie van mensen met ADHD over het doen van iets waar ze niet echt in geïnteresseerd zijn en waar ze niet goed in zijn, veroorzaakt aanzienlijke stress. Mensen met ADHD hebben een overreagerend stressresponssysteem, wat ADHD karakteriseert als een chronische stressregulatiestoornis.

De problemen en kwaliteit van leven beperkingen van oudere volwassenen met ADHD zijn vergelijkbaar met die van jongere volwassenen met ADHD, wat suggereert dat er geen langetermijnverbetering optreedt met verder ouder worden tijdens het volwassen leven. Reif neemt aan dat inattentie slechts licht afneemt, terwijl emotionele dysregulatie in de volwassenheid sterker wordt.

Lage dosering

Bij de behandeling van ADHD bij volwassenen is het belangrijk om te beginnen met lage doses van medicatie en deze zorgvuldig aan te passen (titreren). Er is een kleine kans op remissie in het volwassen leven, maar de meeste mensen met ADHD blijken gedurende hun leven symptomen te houden. Er is nog weinig onderzoek naar ADHD bij ouderen, maar er wordt aangenomen dat de symptomen en kwaliteit van leven vergelijkbaar zijn met die van jongere volwassenen met ADHD.

Referenties

Barkley, R. A., & Benton, S. A. (2012, 2017). Das große Handbuch für Erwachsene mit ADHS.

Edel, M. A., & Vollmoeller, W. (2006). Aufmerksamkeitsdefizit-/Hyperaktivitätsstörung bei Erwachsenen. Springer.

Pingault, J. B., Viding, E., Galéra, C., Greven, C. U., Zheng, Y., Plomin, R., & Rijsdijk, F. (2015). Genetic and Environmental Influences on the Developmental Course of Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder Symptoms From Childhood to Adolescence. JAMA Psychiatry, 72(7), 651-658.

Teicher, M. H., Polcari, A., Fourligas, N., Vitaliano, G., & Navalta, C. P. (2012). Hyperactivity persists in male and female adults with ADHD and remains a highly discriminative feature of the disorder: a case-control study. BMC Psychiatry, 12, 190.

Bijlenga, D., Ulberstad, F., Thorell, L. B., Christiansen, H., Hirsch, O., & Kooij, J. J. S. (2019). Objective assessment of attention-deficit/hyperactivity disorder in older adults compared with controls using the QbTest. International Journal of Geriatric Psychiatry.

Semeijn, E., Korten, N., Comijs, H. C., Michielsen, M., Deeg, D. J. H., Beekman, A. T. F., & Kooij, J. J. S. (2015). No lower cognitive functioning in older adults with attention-deficit/hyperactivity disorder. International Psychogeriatrics, 27(9), 1467-1476.

Areces, D., Garcia, T., Cueli, M., & Rodriguez, C. (2019). Is a Virtual Reality Test Able to Predict Current and Retrospective ADHD Symptoms in Adulthood and Adolescence? Brain Sciences, 9(10), 274.

Franck, J. (2003). Hyperaktivität und Schizophrenie – eine explorative Studie. Dissertation.

Thorell, L. B., Holst, Y., & Sjöwall, D. (2019). Quality of life in older adults with ADHD: links to ADHD symptom levels and executive functioning deficits. Nordic Journal of Psychiatry.

Grevet, E. H., Bandeira, C. E., Vitola, E. S., de Araujo Tavares, M. E., Breda, V., Zeni, G., Teche, S. P., Picon, F. A., Salgado, C. A., Karam, R. G., da Silva, B. S., Sibley, M. H., Rohde, L. A., Cupertino, R. B., Rovaris, D. L., & Bau, C. H. D. (2022). The course of attention-deficit/hyperactivity disorder through midlife. European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience.

Dobrosavljevic, M., Larsson, H., & Cortese, S. (2023). The diagnosis and treatment of attention-deficit hyperactivity disorder (ADHD) in older adults. Expert Review of Neurotherapeutics.